Μεσαιωνική Πόλη: Πολεοδομικός Σχεδιασμός

Η στήλη μας για ακόμα μια φορά θα ασχοληθεί με τη Μεσαιωνική Πόλη της Ρόδου επισημαίνοντας όλες εκείνες τις παραμέτρους που πρέπει κάποιος να έχει υπόψη του εάν πραγματικά θέλει να ισχυρίζεται ότι ασχολείται σοβαρά με το θέμα. Δυστυχώς από αυτά που βλέπουμε η ενασχόληση πολλών ανθρώπων με τη Μεσαιωνική Πόλη μόνο σοβαρή δεν μπορεί να χαρακτηρισθεί. Ξεκινάμε σήμερα λοιπόν από το πιο σοβαρό θέμα που είναι ο πολεοδομικός σχεδιασμός και θα συνεχίσουμε με τα πιο πρακτικά ζητήματα που πρέπει να λυθούν ώστε η πόλη να ξαναβρεί την αίγλη της και να γίνει βιώσιμη, ένα αληθινό μνημείο παγκόσμιας κληρονομιάς. Ο Πολεοδομικός Σχεδιασμός της Μεσαιωνικής Πόλης Πριν από λίγο καιρό ολοκληρώθηκε η πρώτη φάση του πολεοδομικού σχεδίου της Μεσαιωνικής Πόλης από τη Διεύθυνση Μεσαιωνικής Πόλης του Δήμου Ρόδου. Πρόκειται για τη δεύτερη προσπάθεια πολεοδομικού σχεδιασμού αφού η πρώτη, όπως θα δείτε παρακάτω, ξεκίνησε τη δεκαετία του 1980. Έχουμε λοιπόν μια πλήρη ολοκληρωμένη μελέτη που περιλαμβάνει όλα τα νεότερα δεδομένα, έχοντας κάνει ανάλυση και καταγραφή της υφιστάμενης κατάστασης. Η μελέτη καταλήγει με μια προκαταρκτική πρόταση που σκοπό έχει την προστασία, αποκατάσταση και αναζωογόνηση του ιστορικού οικισμού, επαναφέροντας μεταξύ των άλλων το μεσαιωνικό πολεοδομικό ιστό στην Μεσαιωνική Πόλη της Ρόδου. Περιλαμβάνει 20 θεματικούς χάρτες και θα τεθεί σε δημόσια διαβούλευση το επόμενο χρονικό διάστημα. Θα ακολουθήσει συζήτηση στο Δημοτικό Συμβούλιο για την άποψή του και θα κατατεθεί στα δύο συναρμόδια υπουργεία, Υπουργείο Πολιτισμού και Υπουργείο Περιβάλλοντος. Το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο στο πρώτο υπουργείο και το Κεντρικό Συμβούλιο Χωροταξίας στο δεύτερο θα διαβιβάσουν τη γνωμοδότηση και τις παρατηρήσεις τους στη Διεύθυνση Μεσαιωνικής Πόλης η οποία θα ολοκληρώσει τη μελέτη και θα καταθέσει την τελική πρόταση. Ιστορία Το σχέδιο ανάπτυξης της Μεσαιωνικής Πόλης ξεκίνησε από τους Ιταλούς τη δεκαετία του 1930. Το 1934 εγκρίθηκε ρυθμιστικό σχέδιο της εντοιχισμένης πόλης (μελέτη Floriestano di Fausto) όταν ο Mario Lago ήταν διοικητής των Ιταλικών Νησιών του Αιγαίου (16 Νοεμβρίου 1922 - 27 Νοεμβρίου 1936). Το πολεοδομικό αυτό σχέδιο, συνεπές με τη φασιστική – εμβληματική λογική της εποχής προέβλεπε διάνοιξη λεωφόρων και πλατειών κατά το πρότυπο ανάλογων μελετών που είχαν γίνει στην Ιταλία. Τίποτα δεν υλοποιήθηκε από τα προβλεπόμενα στο σχέδιο εκείνο. Το 1948 έγιναν οι πρώτες κηρύξεις μεμονωμένων κτηρίων ως μνημεία και το 1961 έχουμε το πρώτο ρυμοτομικό σχέδιο από το Υπουργείο Δημοσίων Έργων εμφανώς επηρεασμένο από ιταλικές επιρροές και το πολεοδομικό σχέδιο της ιταλικής περιόδου. Ευτυχώς και πάλι το σχέδιο αυτό δεν εφαρμόστηκε, γιατί διαφορετικά θα ξεχνάγαμε τι σημαίνει Μεσαιωνική Πόλη όπως τονίζουν άνθρωποι που γνωρίζουν πολύ καλά τις ιδιαιτερότητες της. Το Υπουργείο Πολιτισμού φοβούμενο τα σχέδια του Υπουργείου Δημοσίων Έργων, από το 1959 κηρύττει τη Μεσαιωνική Πόλη ως ιστορικό διατηρητέο μνημειακό συγκρότημα. Η κήρυξη αυτή ουσιαστικά ματαίωσε τις απαράδεκτες ρυμοτομικές και πολεοδομικές παρεμβάσεις στην πόλη. Πλην όμως το σχέδιο του 1961 εξακολουθεί να δεσμεύει τα ρυμοτομούμενα ακίνητα, ούτε προβλέπει χρήσεις με αποτέλεσμα οι πολίτες ακόμα να υφίστανται τις συνέπειες με βάση εκείνο το σχέδιο. Η σύγχρονη ιστορία Το 1983-1985 ξεκινάει πολεοδομική μελέτη για αναθεώρηση του ρυμοτομικού σχεδίου του 1961 και επαναφορά του μεσαιωνικού πολεοδομικού ιστού. Η μελέτη αυτή ψηφίστηκε από το Δημοτικό Συμβούλιο του Δήμου Ροδίων το 1985. Το ΥΠΕΧΩΔΕ αντί έγκρισης “έσπασε” τη μελέτη στα δύο. Συνέταξε σχέδιο Προεδρικού Διατάγματος για τις χρήσεις γης και τους όρους δόμησης και άφησε για αργότερα το ρυμοτομικό. Και για το διάταγμα αυτό γνωμοδότησε το Δημοτικό Συμβούλιο στα τέλη της δεκαετίας του 80¨ Ακολούθως διαβιβάστηκε στο ΥΠΕΧΩΔΕ΄, όπου και “κόλλησε” λόγω της γραφειοκρατίας. αλλά και της επικάλυψης αρμοδιοτήτων και της ασάφειας για το ποιο υπουργείο είναι υπεύθυνο για να δοθεί έγκριση: το ΥΠΠΟ, το Υπουργείο Αιγαίου ή το ΥΠΕΧΩΔΕ. Το 2008 ξεκινάει και πάλι η προσπάθεια για τη σύνταξη μιας πλήρους πλέον πολεοδομικής μελέτης αφού πολλά από τα δεδομένα είχαν αλλάξει από το 1985. Είναι η μελέτης της οποίας η πρώτη φάση μόλις ολοκληρώθηκε. Τι θα πρέπει να γίνει Η Μεσαιωνική Πόλη είναι ένα ευαίσθητο “οικοσύστημα” και έχει ενταχθεί στα μνημεία παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO από το 1988. Αυτό δε σημαίνει βέβαια ότι η κήρυξη είναι δεδομένη ό,τι και να κάνουμε εμείς. Υπάρχουν παραδείγματα πόλεων όπως η Δρέσδη που αποχαρακτηρίστηκε το 2009, πέντε μόλις χρόνια μετά την ανακήρυξή της το 2004, επειδή έκανε έργα που ήταν αντίθετα με τις προδιαγραφές της UNESCO, κάνοντάς την έτσι τη δεύτερη μόλις πόλη που αποχαρακτηρίζεται από την UNESCO. Φανταζόμαστε τι μπορεί να γίνει εάν μνημεία, όπως πρόσφατα το Ρετζέπ Τζαμί, συνεχίσουν να υφίστανται την αδιαφορία και την εγκατάλειψη των υπευθύνων. Φανταστείτε τι μπορεί να γίνει εάν η Μεσαιωνική Πόλη μετατραπεί σε μια πόλη φάντασμα χωρίς ζωή που είναι απλά χώρος διασκέδασης και εκτόνωσης όπου οι κάτοικοι δεν μπορούν ούτε να κοιμηθούν. Φανταστείτε τι μπορεί να γίνει εάν η UNESCO διαπιστώσει ότι έχει μετατραπεί σε ένα τεράστιο χώρο στάθμευσης για κάθε είδους οχήματα. Όμως σε αυτά θα αναφερθούμε στην επόμενή μας έκδοση. Οι προδιαγραφές Ποια είναι όμως τα στοιχεία εκείνα που πρέπει να χαρακτηρίζουν τη συνολική διαχείριση της Μεσαιωνικής Πόλης ώστε να μην κινδυνεύσει να αποχαρακτηρισθεί από Μνημείο Παγκόσμιας Κληρονομιάς αλλά και να γίνει βιώσιμη για κατοίκους, επιχειρηματίες και επισκέπτες; Αναμφισβήτητα οι πολιτικές αυτές πρέπει να είναι συνεκτικές και να εμπλέκουν τόσο τη διοίκηση όσο και τους πολίτες. Κατ’ αρχάς πρέπει να υπάρξουν κατάλληλες νομοθετικές ρυθμίσεις από την πλευρά της πολιτείας ώστε να υπάρχει ένα ευρύτερο καταρχήν πλαίσιο λειτουργίας της. Δεύτερον, θα πρέπει να γίνουν όλες εκείνες οι διοικητικές ενέργειες, κυρίως από την Αυτοδιοίκηση, ώστε να δημιουργηθούν οι τοπικές συνθήκες βιωσιμότητας της Μεσαιωνικής Πόλης, ένα σαφές περίγραμμα των χρήσεων και των επιδιώξεων σε τοπικό επίπεδο. Τρίτον, θα πρέπει να δοθούν οικονομικά κίνητρα τόσο στους κατοίκους για να παραμείνουν στην πόλη όσο και κίνητρα για την αποκατάσταση των μνημείων μέσα στην πόλη. Προς την κατεύθυνση αυτή κινείται και ο νέος αρχαιολογικός νόμος 3028/2002 ο οποίος εισαγάγει την έννοια του αρχαιολογικού χώρου που όμως είναι ενεργός οικισμός. Αυτό σημαίνει αυτόματα ότι θα πρέπει να υπάρχει η ενεργός συμμετοχή των πολιτών στη λήψη των αποφάσεων, κυρίως εκείνων των πολιτών που η ζωή τους επηρεάζεται άμεσα. Εξάλλου η ενεργός εμπλοκή των πολιτών σε αυτή τη διαδικασία δημιουργεί δέσμευση από την πλευρά τους ότι οι κανόνες που θεσπίζονται θα γίνονται σεβαστοί. 18 Απριλίου Παγκόσμια Ημέρα Μνημείων Η 18η Απριλίου κάθε χρόνου έχει ορισθεί από την UNESCO και το Διεθνές Συμβούλιο Μνημείων και Τοποθεσιών (INTERNATIONAL COUNCIL OF MONUMENTS AND SITES –ICOMOS) ως Παγκόσμια Ημέρα των Μνημείων. Η επέτειος αυτή αποβλέπει στην ευαισθητοποίηση του κοινού στο σημαντικό θέμα της προστασίας της Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Για το σκοπό αυτό διοργανώνονται σε όλο τον κόσμο με πρωτοβουλία της UNESCO και του ICOMOS κάθε μορφής εκδηλώσεις. Επιδιώκεται με τις εκδηλώσεις αυτές, όχι μόνο να γίνουν γνωστά στο ευρύτερο κοινό η σημασία των μνημείων κάθε χώρας και τα προβλήματά τους, αλλά και να προωθηθεί η υπόθεση της προστασίας και ένταξή τους στη σύγχρονη κοινωνική, πολιτιστική και οικονομική ζωή. Το Ελληνικό Τμήμα του ICOMOS, οργανώνει κάθε χρόνο εκδηλώσεις με την ευκαιρία της προαναφερόμενης επετείου. Στα πλαίσια των εν λόγω εκδηλώσεων το Ελληνικό ICOMOS έχει προτείνει δράσεις για: • την καθιέρωση της ημέρας αυτής, ως ημέρα ελεύθερης εισόδου στα μνημεία. • τη δημοσιοποίηση κάθε χρόνο την ημέρα αυτή καταλόγου των αγαθών της πολιτιστικής κληρονομιάς που απειλούνται. • την ευαισθητοποίηση των νέων στο θέμα της προστασίας και διατήρησης των μνημείων. Ας κάνουμε λοιπόν τη φετινή Παγκόσμια Μέρα Μνημείων την αρχή μιας συντονισμένης προσπάθειας για περαιτέρω ανάδειξη του μοναδικού μνημείου που η ιστορία μάς κατέλειπε. Ας κληροδοτήσουμε και εμείς στις επόμενες γενιές αυτό που παραλάβαμε από τις προηγούμενες με όλο το σεβασμό που του αξίζει. Η αρχή για αυτή την προσπάθεια δεν μπορεί παρά να είναι η πολεοδομική μελέτη που αυτή τη στιγμή εκπονείται. Ευχαριστούμε τον κ. Γιάννη Παπαχριστοδούλου, αρχιτέκτονα και υπάλληλο της Διεύθυνσης Μεσαιωνικής Πόλης του Δήμου Ρόδου για τις πολύτιμες πληροφορίες και βοήθεια που μας έδωσε. Πηγές: • UNESCO World Heritage Centre http://whc.unesco.org/ • Ελληνικό Τμήμα του ICOMOS (Διεθνές Συμβούλιο Μνημείων και Τοποθεσιών) http://www.icomoshellenic.gr • Wikipedia http://en.wikipedia.org