Ωραίο νερό του Ροδινιού, όποιος σε πίνει θα ξαναγυρίσει!

Pοδούλα Λουλουδάκη

Η επιγραφή των Ιταλών στο Ροδίνι, το πάρκο που έζησε δόξες και εγκατάλειψη

Ίσως να πρόκειται για το αρχαιότερο πάρκο στον κόσμο όλο. Γιατί το Πάρκο του Ροδινιού έχει τη δική του ιστορία, χαμένη στους αιώνες.

Με τη σχολή του ρήτορα Αισχύνη, με μαθητές διάσημους όπως τον Κικέρωνα και τον Ιούλιο Καίσαρα, γύρω στο 330 π.Χ, σύμφωνα με το θρύλο το Πάρκο στην αρχαιότητα φιλοξενούσε τη Σχολή Ρητορικής του Αισχίνη, στην οποία μαθήτευσαν σπουδαίοι ρήτορες!

Στην εποχή της Ιπποτοκρατίας, στο Πάρκο Ροδίνι βρισκόταν η έπαυλη των Μεγάλων Μαγίστρων των Ιωαννιτών Ιπποτών της Ρόδου, ενώ η κοιλάδα ήταν Πάρκο και επί Τουρκοκρατίας.

Ήρθαν οι Ιταλοί και το αποθέωσαν, οι Γερμανοί κατακτητές έκαιγαν τα παγκάκια του για να μη συναθροίζεται κόσμος, κι όταν έπεσε στα χέρια τα δικά μας, των Ελλήνων, το πήρε η κάτω βόλτα μέχρι και σήμερα.

Εξαίρεση αποτελούν τα χρόνια της δημαρχίας Πετρίδη, έντεκα το σύνολο στις δεκαετίες ΄50 και ΄60 τότε που ήταν το σημείο αναφοράς για τη Ρόδο, που ομόρφαινε τις μέρες και τις νύχτες Ροδίων και επισκεπτών.

Μια κατάδυση στα χρόνια που πέρασαν θα επιχειρήσουμε με τον συγγραφέα, ιστορικό και ερευνητή κ. Σταύρο Γεωργαλλίδη, που για μια ακόμη φορά αποκαλύπτει πληροφορίες που βασίζονται σε περιγραφές των περιηγητών της Ρόδου και στις σπάνιες φωτογραφίες που μας διαθέτει οι οποίες μιλούν από μόνες τους για τον αναξιοποίητο παράδεισο στην καρδιά της πόλης!

Από πότε ξεκινάει η ιστορία του Ροδινιού κ. Γεωργαλλίδη; Πότε το συναντάμε για πρώτη φορά;
Σύμφωνα με τα στοιχεία που κατέγραψαν περιηγητές της Ρόδου και ιστορικοί, το Ροδίνι έχει την ίδια ηλικία με την πόλη της Ρόδου, είναι 2.400 χρόνων. Πρώτη φορά το συναντάμε το 411 π.Χ. όταν ο Δωριέας, πείθοντας τους Ρόδιους να ιδρύσουν μια νέα πόλη-κράτος, φέρνει μαζί του στη Ρόδο πολεοδόμο της Ιπποδάμειας σχολής, για να επιλέξει την ακριβή της θέση. Ο δάμος Ροδίων (δωρική διάλεκτος), ιδρύθηκε το 408 π.Χ. και χτίστηκε στο βόρειο-ανατολικό άκρο του νησιού, το κοντινότερο σημείο στις πόλεις του Αιγαίου, στις παραλιακές πόλεις της Μικράς Ασίας και στις πόλεις όλης της Μεσογείου.

Ο πολεοδόμος διαίρεσε την πόλη, χαράσσοντας ρυμοτομικό σχέδιο, δημιουργώντας οικοδομικά τετράγωνα. Καθόρισε ζώνες ιδιωτικής κατοίκησης και δημόσιας λειτουργίας. Η νεκρόπολή της, εκτεινόταν έξω από τα τείχη και καταλάμβανε όλη τη νότια πλευρά της. Τα νεκροταφεία εντάσσονταν στη γενική χωροταξία και πολεοδομία των αρχαίων Ελλήνων οι οποίοι δεν ξέθαβαν τους νεκρούς τους, καθώς το άνοιγμα των τάφων θεωρούνταν ιεροσυλία.

Το ρέμα του Ροδινιού, αποτελούσε φυσικό σύνορο μεταξύ της νεκρόπολης και της αρχαίας πόλης της Ρόδου. Η κοιλάδα του, βρισκόταν εκτός των τειχών της πόλης και ήταν τμήμα της ροδιακής νεκρόπολης που λόγω του άφθονου πρασίνου και νερού, λειτουργούσε σαν χώρος περιπάτου και αναψυχής ενώ εκεί συγκεντρώνονταν και οι ρήτορες της εποχής. Επιλέχτηκε αυτός ο χώρος λόγω της φυσικής του ομορφιάς.

Είναι ιστορικά αποδεδειγμένο ότι στα Πευκάκια βρίσκεται τάφος των Πτολεμαίων;
Δεν είναι έτσι. Κατά την ελληνιστική περίοδο, η Ρόδος ήταν κέντρο εμπορικό και πνευματικό. Η ανάπτυξη και η ευημερία της, σχετίζεται με την αλλαγή των ταφικών συγκροτημάτων, που γίνονται πιο μεγάλα και πιο επιβλητικά. Ένας τέτοιος τάφος τεραστίων διαστάσεων έχει διασωθεί στο χώρο του Ροδινιού, στη θέση «Πευκάκια», που εσφαλμένα αργότερα, τον ονόμασαν «Πτολεμαίων», ίσως επειδή βρέθηκε εκεί, τυχαία, νόμισμα των Πτολεμαίων. Άλλα ευρήματα είναι ένας Κορινθιακός τάφος, και αρκετοί ταφικοί περίβολοι που δεν έχουν ακόμα ερευνηθεί. Σημαντικό εύρημα είναι οι υπόγειες υδρευτικές στοές, κτιστές ή λαξευτές στο βράχο, με τις οποίες υδρευόταν κυρίως το δυτικό τμήμα της πόλης.

Ιταλική περίοδος με θαμώνα να ρεμβάζει κάτω από τον μεγάλο πλάτανο

Γιατί η Ρόδος συγκέντρωνε τότε ρήτορες και λόγιους; Για ποιο λόγο επέλεξαν το Ροδίνι για τις συγκεντρώσεις τους;
Τότε στη Ρόδο ήρθαν και εγκαταστάθηκαν ρήτορες, λόγιοι, αλλά και οι κατά κάποιο τρόπο αντικαθεστωτικοί της εποχής, λόγω της πολιτικής ουδετερότητας που διατηρούσαν οι κάτοικοι του νησιού μας. Άλλοι πέρασαν για να διδάξουν και να φύγουν και αρκετοί είτε λόγω της φιλοξενίας είτε λόγω των υψηλών αμοιβών, παρέμειναν, κι έτσι η Ρόδος έγινε κέντρο Ρητορικής και Φιλοσοφίας. Λέγεται ότι ο ρήτορας Αισχίνης, το 330 π.Χ ιδρύει στη Ρόδο ρητορική σχολή. Η θέση που επέλεξε για το διδασκαλείο του, ήταν το Ροδίνι, αφού εκεί η φύση ευνοούσε τη λειτουργία του.

Αργότερα ίδρυσε εκεί ρητορική σχολή ο Απολλώνιος από την Αλεξάνδρεια, ο επονομαζόμενος Ρόδιος. Στο πάρκο του Ροδινιού, δίδαξε την «Περιπατητική φιλοσοφία» του δασκάλου του, ο πιστός μαθητής του Αριστοτέλη, ο Εύδημος. Αργότερα, κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο, χτίζονται επαύλεις έξω από την πόλη, δηλαδή στο Ροδίνι, σε επιλεγμένες τοποθεσίες, με πολλή βλάστηση.

Από πού πήρε το όνομά του, υπάρχουν στοιχεία γι’ αυτό;
Στην περιοχή «Μακρύ Στενό», κάπου μεταξύ των σημερινών οδών Θεμιστοκλή Σοφούλη και Μιχαήλ Πετρίδη, βρέθηκε μαρμάρινη επιγραφή, με χαραγμένο το όνομα «ΡΟΔΙΝΑ», που χρησιμοποιείτο ως όνομα γυναικείο στη δωρική διάλεκτο. Ίσως το κτήμα να ανήκε σε κάποια γυναίκα με το όνομα «Ροδίνι», κι έτσι να πήρε το όνομά του το τοπωνύμιο.

Τα επόμενα χρόνια, στην εποχή των Ιπποτών αξιοποιείται περισσότερο. Τι έκαναν οι Ιππότες;
Στο νεότερο πάρκο υπήρχε ρωμαϊκό υδραγωγείο, με αψίδες και πέτρες λαξευτές, που στα θεμέλιά του οι Ιππότες έφτιαξαν κανούργιο που μετέφερε νερό στην πόλη. Χρησιμοποιήθηκε και συντηρήθηκε μέχρι και τα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Στην εποχή των Ιπποτών, το Ροδίνι λειτούργησε ως χώρος αναψυχής, ταυτόχρονα με την ύπαρξη αγροικιών όπου έμεναν Ιππότες. Σε επιστολή του μάλιστα ο Πάπας Ιωάννης ΙΒ΄ , αναφέρεται στο Ροδίνι ως τόπο εξοχικής κατοικίας του Μαγίστρου. Και ο Βοτανικός κήπος υπήρχε εκεί, μαζί με την έπαυλη του Μεγάλου Μαγίστρου, για να εξυπηρετεί τις ανάγκες των Ιπποτών σε βότανα για να θεραπεύουν τις διάφορες ασθένειες

Οι Οθωμανοί το διατήρησαν, αλλά δεν έκαναν πολλά για να το αξιοποιήσουν!
Οι Τούρκοι κατακτητές το 1522, δεν το έλεγαν πια Ροδίνι, αλλά Ζιμπούλλι ή Ζιμπουλλί, από την τούρκικη λέξη “Sümbüllu”, που σημαίνει τόπος καλυμμένος από υάκινθους, κυκλάμινα τα οποία φύτρωναν εκεί σε μεγάλες ποσότητες. Η λέξη Ζιμπουλλί, μπορεί να έχει και το νόημα της «συμβολής», λόγω των άφθονων νερών που υπάρχουν εκεί. Και την περίοδο της Οθωμανικής κατοχής το Ροδίνι εξακολουθεί να είναι τόπος συγκέντρωσης και μάζωξης οικογενειών. Πήγαιναν εκεί για τις εκδρομές τους ενώ οι Οθωμανοί πραγματοποιούσαν και τις θρησκευτικές τελετές τους.

Οι Οθωμανοί άφησαν το πάρκο στη μορφή που είχε και αξιοποίησαν μόνο την εξωτερική του πλευρά, φτιάχνοντας καφενείο, χαβούζα και τη βρύση, η οποία έτρεχε νερό από μία μαρμάρινη πλάκα που το πιθανότερο να ήταν της Ιπποτικής περιόδου, αλλά σμίλευσαν κι αυτοί και δικά τους αραβουργήματα. Να προσθέσουμε εδώ ότι στο Ροδίνι λόγω της υγρασίας και της ιδιομορφίας του εδάφους ευδοκιμούσε το άσπρο ζιμπούλι, από το οποίο μια συγκεκριμένη εποχή του χρόνου έπαιρναν τα μεγάλα φύλα του και έφτιαχναν τους παραδοσιακούς ντολμάδες.

Το Ροδίνι το 1912. Η βρύση και το καφενείο την ημέρα που οι Ιταλοί πάτησαν το πόδι τους στο Ροδίνι

Οι Ιταλοί σεβάστηκαν το Ροδίνι και το έκαναν ακόμα πιο όμορφο! Τι επινόησαν για να το κάνουν δημοφιλές;
Το 1912 οι Ιταλοί καταλαμβάνουν το νησί και από τη μάχη της Ψίνθου, στην πορεία τους προς το Μανδράκι, βλέπουν μπροστά τους το Ροδίνι, με τη βλάστηση και τα νερά και σταματάνε να ξεκουραστούν και να ποτίσουν τα άλογά τους. Σύμφωνα με τα στοιχεία που υπάρχουν, ακολούθησαν μετά τη διαδρομή για την Αγ. Αναστασία, μπήκαν από την Κόκκινη Πόρτα και βγήκαν στο Μανδράκι. Οι Ιταλοί στο Ροδίνι φτιάχνουν γεφυράκια, αναστυλώνουν τα κατεστραμμένα από τη διάβρωση κανάλια, διαμορφώνουν το χώρο του μοναδικού έως τότε καφενείου και της χαβούζας, βγάζουν τη μία μαρμάρινη κρήνη, τη μεταφέρουν και την τοποθετούν στην πλατεία Σύμης.

Σ΄ αυτήν που παρέμεινε, σμίλεψαν μία επιγραφή στα ιταλικά και στα ελληνικά που λέει τα εξής: «ACQUA FINA ACQUA RODINA - CHI TI BEVE RITORNAR DEVE» Η επιγραφή στα ελληνικά έλεγε: «ΩΡΑΙΟ ΝΕΡΟ ΤΟΥ ΡΟΔΙΝΙΟΥ - ΟΠΟΙΟΣ ΣΕ ΠΙΝΕΙ ΘΑ ΞΑΝΑΓΥΡΙΣΕΙ»! Το κέντρο «Ροδίνι», ήταν ένα σχετικά μικρό-χαμηλό κτήριο, δίπλα σε μια πολύ μεγάλη τεχνητή λίμνη, κατασκευασμένη κάτω από την προστατευτική σκιά τεράστιων δέντρων. Στην Ανατολική όχθη της γραφικής λίμνης, από την Άνοιξη μέχρι το Φθινόπωρο, ήταν εγκατεστημένη μια ορχήστρα. Στη μέση της λίμνης, υπήρχε μια ξύλινη αρκετά μεγάλη πίστα, που επέπλεε πάνω σε ξύλινα βαρέλια. Τα ζευγάρια, περνούσαν στην μοναδική σε γραφικότητα πίστα, από τρία ξύλινα γεφυράκια.

Αντίθετα οι Γερμανοί κατακτητές προσπάθησαν να αλλάξουν τη φυσιογνωμία του Ροδινιού.
Το 1940 γίνεται απαλλοτρίωση ακινήτων στο Ροδίνι. Οι κατακτητές, προσπαθώντας να δημιουργήσουν υποδομές για την ανάπτυξη του τουρισμού, στο πλαίσιο των σκοπιμοτήτων τους, κατασκευάζουν έργα, συντηρούν ιστορικά μνημεία, αξιοποιούν αρχαιολογικούς χώρους. Στο πάρκο δημιουργούν ένα καινούριο, το λεγόμενο ιταλικό Ροδίνι-Πάρκο Rodino. Το 1943 οι Ιταλοί υπογράφουν ανακωχή στους Γερμανούς οι οποίοι μέχρι το 1945 που βρίσκονται εδώ, καίνε πολλά παγκάκια και όχι μόνο στο πάρκο, αφήνοντας ελάχιστα, συγκριτικά με αυτά που υπήρχαν πριν τον πόλεμο, θέλοντας να εμποδίσουν έτσι τις συναθροίσεις του κόσμου στο Ροδίνι.

Και γίνεται η Απελευθέρωση, η Ενσωμάτωση με τη μητέρα Ελλάδα… Ποια τύχη περίμενε το Ροδίνι;
Μετά την Απελευθέρωση, το Ροδίνι υποβαθμίστηκε και η κατάστασή του παραμένει άθλια μέχρι σήμερα. Φωτεινή εξαίρεση η περίοδος δημαρχίας του Πετρίδη ο οποίος θέλησε και σε μεγάλο βαθμό πέτυχε, να κάνει το Ροδίνι πόλο έλξης για όλους τους Ροδίτες, αλλά και να φέρει τουρίστες. Ο Πετρίδης, κατάλαβε ότι το Ροδίνι μπορούσε να φέρει λεφτά στη Ρόδο. Έφτιαξε ένα εστιατόριο το οποίο διαχειριζόταν κάποιος Ρόδιος με το όνομα Βαλσαμούλης, που είχε επιβλητική είσοδο με τα δύο μαρμάρινα λιοντάρια που μεταφέρθηκαν από τον κήπο του Καστέλλο.

Είχε επίσης πίστα για χορό. Δημιούργησε καινούργια ξύλινα γεφυράκια, το ποταμάκι το γέμισε με πάπιες, κύκνους και ψαράκια, το στόλισε με νούφαρα… Έφτιαξε διαδρόμους, έφτιαξε κλουβιά δημιουργώντας έτσι ένα ζωολογικό κήπο με μαϊμούδες και χιμπατζήδες, κι άλλα ζώα που δεν είχε η Ρόδος. Δημιούργησε και δύο εκτάσεις, τις οποίες μάντρωσε για να ζουν τα ελάφια της Ρόδου και τα Κρι-Κρι, που έφερε από την Κρήτη. Κι έφερε δύο καμήλες, μία αρσενική και μία θηλυκή (η μία πέθανε γρήγορα) και φωτογραφίζονταν Ροδίτες και οι τουρίστες μαζί τους.

Θα δείτε τις φωτογραφίες όπου φωτογραφίζονται διάσημοι σταρ και το βασιλικό ζεύγος, ο Παύλος και η Φρειδερίκη που ξεναγήθηκαν και δεξιώθηκαν εκεί από τον Πετρίδη. Όλοι περνούσαν από το Ροδίνι, όταν έρχονταν στη Ρόδο, για να δουν αυτό τον παράδεισο. Ο Πετρίδης, σκέπασε τη χαβούζα που υπήρχε στον πλάτανο και είχαν δημιουργήσει οι Τούρκοι, γιατί εκεί πνίγηκε ένα μικρό παιδί. Μετά το ατύχημα την τσιμέντωσε και έφτιαξε το πέτρινο παγκάκι που υπάρχει μέχρι σήμερα, περιφερειακά της βρύσης.

Κι οι βαρκούλες και τα περίπτερα και η γιορτή κρασιού, επί Πετρίδη δημιουργήθηκαν!
Αξιοποίησε το ποταμάκι, φέρνοντας βαρκούλες και θαλάσσια ποδήλατα. Βαρκάρης ήταν ο Σπύρος Κλαδάκης που φρόντιζε να ταΐζει και τις πάπιες και τα ψαράκια, κι αργότερα ήταν ο Γιάννης Πανάγος. Το Ροδίνι ήταν ενταγμένο στον τρόπο ζωής μας, ήταν μέρος της καθημερινότητάς μας, ήταν ο πιο κοντινός και ο πιο αγαπημένος τόπος απόδρασης. Δεν υπήρχαν τότε τρόποι για να πας πιο μακριά. Εκεί πηγαίναμε τις σχολικές μας εκδρομές, εκεί οι «καμουζέλλες» και το πέταγμα του αετού της Καθαρά Δευτέρας στα Πευκάκια…

Οι στοές που με τη φαντασία μας νομίζαμε για κατοικίες δράκων και θεριών, που στην πραγματικότητα ήταν υπόγειες υδρευτικές στοές κτιστές ή λαξευτές που τροφοδοτούσαν την πόλη με νερό μέχρι και την περίοδο της τουρκοκρατίας. Σαν παιδιά, η ανάγκη μας να ρουφήξουμε την απίστευτη ομορφιά κάτω από τα δέντρα, ανάμεσα στα τρεχούμενα νερά, στα γεφυράκια και τους μικρούς καταρράχτες, ήταν μεγάλη. Ήθελα να μοιραστώ μαζί σας τις μνήμες που με συνδέουν από μικρό παιδί με το Ροδίνι. Γιατί το Ροδίνι ήταν ενταγμένο στον τρόπο ζωής μας, ήταν μέρος της καθημερινότητάς μας, ήταν ο πιο κοντινός και ο πιο αγαπημένος τόπος απόδρασης.

Ας μείνουμε με αυτές τις ωραίες αναμνήσεις και ας ελπίσουμε ότι στο μέλλον τα παιδιά μας θα ξαναζήσουν το Ροδίνι όπως ήταν κάποτε...

Ο Πετρίδης δείχνει στο βασιλικό ζεύγος το ζωολογικό κήπο

Οθωμανική περίοδος. Το τούρκικο καφενείο του Σιουκιούρι κάτω από τον πλάτανο

Γκραβούρα του Ροδινιού, από τις εποχές του περιηγητή Ροτιέ

Ο υποτιθέμενος τάφος των Πτολεμαίων το 1912

Το Ρωμαϊκό υδραγωγείο

Παρέα Ιταλών φωτογραφίζεται έξω από το καφενείο μαζί με τον καφετζή.

Επί Πετρίδη η χαβούζα πριν πνιγεί το παιδί και τσιμεντωθεί.

Το κέντρο του Ροδινιού με τα επιβλητικά λιοντάρια στην είσοδο που μεταφέρθηκαν εκεί από το Καστέλο

Η πλωτή πίστα του Ροδινιού

Ο παλιός βαρκάρης ενώ επιθεωρεί την κατάσταση στο πάρκο

Όταν ο Πετρίδης έφερε τις καμήλες στο λιμάνι της Ρόδου

Η βασίλισσα Φρειδερίκη κιο δήμαρχος Πετρίδης. Πίσω του ο Ντελούκας που λειτουργούσε το φημισμένο εστιατόριο στην πόλη. Του ζήτησαν να μαγειρέψει για το βασιλικό ζεύγος στο εστιατόριο του Ροδινιού

Η γιορτή κρασιού στο Ροδίνι