Η Παναγία της Φιλερήμου που βρίσκεται στο Μαυροβούνιο και η εκκλησία που στα εγκαίνιά της ήρθαν πρίγκιπες!

Pοδούλα Λουλουδάκη

Η ιστορία που χάνεται στα βάθη των αιώνων, από το Βασίλη Βασιλείου

Η Παναγιά της Φιλερήμου, που την πήραν μαζί τους φεύγοντας οι Ιππότες το 1523 και σήμερα βρίσκεται στο Μπλε Παρεκκλήσι του Εθνικού Μουσείου στο Μαυροβούνιο.

Ίσως το ιερότερο κειμήλιο του Τάγματος των Ιπποτών, η Παναγία η Κεχαριτωμένη που λέγεται ότι τη φιλοτέχνησε ο Ευαγγελιστής Λουκάς. Το πρόσωπό της ζωγραφισμένο σε καμβά που εφαρμόστηκε στη ξύλινη επιφάνεια. Μπορεί να την έφεραν από την Ιερουσαλήμ. Ίσως πάλι να την βρήκαν εδώ, μετά την κατάκτηση της Ρόδου το 1309.

Το 1480, στην πρώτη οθωμανική πολιορκία ήταν ήδη εγκατεστημένη στο λόφο του Φιλερήμου, απ΄ όπου πήρε το προσωνύμιό της. Ήταν τότε που τη μετέφεραν στην πόλη της Ρόδου και στις επάλξεις για να εμψυχώσει το στρατό. Το 1522, κατά τη δεύτερη Οθωμανική πολιορκία, μετακινήθηκε πάλι στην πόλη και στους ναούς της Αγίας Αικατερίνης και του Αγίου Μάρκου, μέσα στη Μεσαιωνική Πόλη.

Ο ναός της Παναγίας της Φιλερήμου, που υπάρχει σήμερα στο λόφο, ανατέθηκε από τον Ιταλό διοικητή της Ρόδου στον αρχιτέκτονα Ροδόλφο Πετράκο. Στα εγκαίνιά του, το 1933 ήρθαν πρίγκιπες και μεγάλοι μάγιστροι.

Η οδός των Παθών, απέναντι από το μοναστηριακό συγκρότημα, περιλαμβάνει ανάγλυφα από τα πάθη του Χριστού, τα οποία αρχικά οι Ιταλοί τα προόριζαν για να κοσμήσουν την εκκλησία του Ευαγγελισμού!

Στο πλαίσιο μιας κουβέντας με το συμπολίτη μας Βασίλη Βασιλείου, που ερευνά χρόνια, ειπώθηκαν πολλά που είναι χρήσιμο να γνωρίζουμε όλοι.

Ο λόφος της Φιλερήμου, είναι ύψους 267 μέτρων. Παλιά λεγόταν Αχαΐα, αργότερα, κατά τον Στράβωνα, λεγόταν Οχύρωμα και στη Βυζαντινή εποχή τον συναντάμε ως Φιλέρημο, ενώ κατά την Τουρκοκρατία λεγόταν Εσκί Ρόδος (Εσκί Ράντος). Ανθρώπινη παρουσία έχει εντοπιστεί από τη Μινωική περίοδο.

Από τα ευρήματα ανασκαφών φαίνεται ότι στο Φιλέρημο λατρευόταν η θεά Αθηνά, τουλάχιστον από τον 9ο π.Χ αιώνα. Στο Μουσείο της Ρόδου, βρίσκονται ακροκέραμα και γοργόνια που αποδόθηκαν σε ναό του 5ου π.Χ αιώνα.

Η πραγματική εικόνα της Παναγίας της Φιλερήμου

Εκεί υπήρχαν κι άλλοι τόποι λατρείας: του Διός, του μυθικού ήρωος Ιαλύσσου, της Τελχινίας Ήρας, των Τελχινίων νυμφών, του Ποσειδώνος, του Διονύσου και της Αρτέμιδος.

Παλαιοχριστιανική Εκκλησία
Θεμελιώθηκε πάνω στον αρχαίο ναό της Αθηνάς και του Διός, κατά τον 6ο ή 5ο αιώνα. Την Αθηνά, διαδέχθηκε η Παναγία. Ήταν βασιλική, με τρία κλίτη και ευρύχωρο νάρθηκα. Στο νότιο κλίτος του ναού ήταν το βαπτιστήριο, σε σχήμα σταυρού το οποίο σώζεται μέχρι σήμερα.

Βυζαντινό Μοναστηριακό Συγκρότημα
Στο χώρο που σταθμεύουν σήμερα τα αυτοκίνητα, βλέπουμε τα ερείπια ενός βυζαντινού μοναστηρίου, το οποίο ήταν τρίκλιτος σταυροειδής με τρούλο. Υπάρχει επίσης ο Άγιος Γεώργιος «ο Χωστός». Μονόχωρος ναΐσκος, πιθανώς βυζαντινό αγίασμα με κατακόμβη. Έχει τοιχογραφίες ιπποτικοβυζαντινής τεχνοτροπίας του 14ου αιώνα.

Ναός Παναγίας Φιλερήμου (Nostra Signora di Tutte le Gracia)
O ναός «πατάει» σχεδόν στο μισό αρχαίο ναό της Αθηνάς και σε παλαιοχριστιανική ή βυζαντινή εκκλησία. Κτίστηκε από τους Ιππότες του Τάγματος του Αγίου Ιωάννου, οι οποίοι πριν το 1480 έκτισαν και δύο εξάγωνα παρεκκλήσια, ανατολικά του ναού.

Ο ναός που υπάρχει σήμερα σχεδιάστηκε αρχικά από τον περιηγητή Rottier, το 1826 και το 1919 έγινε αποτύπωση και μερική αποκατάσταση από το Mauri, τον Ιταλό αρχαιολόγο που ανέδειξε όλα τα αρχαιολογικά μνημεία της Ρόδου.

Το 1931 ο Μάριο Λάγκο, ο τότε Ιταλός διοικητής, ανέθεσε στον αρχιτέκτονα Ροδόλφο Πετράκο, την ανακατασκευή της Ιπποτικής εκκλησίας. Αυτός βασίστηκε στην αποτύπωση του Mauri και στα σχέδια του Rottier. Ο ναός ολοκληρώθηκε το 1932 και εγκαινιάστηκε το 1933. Τα εγκαίνια έγιναν με μεγάλη μεγαλοπρέπεια, παρουσία πολλών επισήμων. Πρωτοστατούσε η σύζυγος του Μάριο Λάγκο Dona Ottavia. Παρών ήταν και ο πρίγκιπας Luigi Cinzi Albani, Μέγας Μάγιστρος του Ανωτάτου Στρατιωτικού Τάγματος της Μάλτας.

Για τις ανάγκες των Φραγκισκανικών μοναχών, κτίστηκαν κελιά και χαμηλή στοά στην αυλή. Στο ογκοδέστερο κτίριο υπάρχει μαγειρείο, τραπεζαρία και άλλοι βοηθητικοί χώροι, ενώ στον όροφο είναι το Ηγουμενείο. Εκεί, ο Φραγκισκανός μοναχός Αμάθιο Φουράνι, παρασκεύαζε το περίφημο λικέρ “Sette Erbe”, (επτά βότανα).

Το καμπαναριό, θυμίζει τετραγωνικό ιπποτικό πύργο με τέσσερις πολεμίστρες, σε κάθε γωνία, ενώ η σκεπή του είναι θολωτή. Στο πλευρό του υπάρχει ανάγλυφος σταυρός.

Η οδός των Παθών

Η οδός των Παθών
Απέναντι από το μοναστηριακό συγκρότημα, κατά μήκος του οροπεδίου, υπάρχει η οδός των Παθών, που κατέληγε σε μεγάλο σταυρό, ύψους 16 μέτρων. Οι Ιταλοί, κατά τη διάρκεια του Β΄ παγκοσμίου πολέμου, τον κατεδάφισαν για να μη δίνει στόχο για το παρακείμενο αεροδρόμιο των Μαριτσών. Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1990, τα μέλη της λέσχης Λάιονς Ρόδου, ξαναέκτισαν το σταυρό στο ίδιο σημείο, αλλά μεγαλύτερο (18,5 μ.) και με σκάλα εσωτερική, που καταλήγει στις οριζόντιες ακτίνες του σταυρού απ΄ όπου η θέα είναι πανέμορφη.

Παράλληλα και στο δεξί πλάι της οδού των Παθών, υπάρχουν 14 προσκυνητάρια-στάσεις από τα πάθη του Χριστού. Τα χάλκινα ανάγλυφα στα προσκυνητάρια είναι δημιουργήματα του Ιταλού καλλιτέχνη Antonio Maraini. Αρχικά προορίζονταν για την εκκλησία του San Giovanni (σήμερα γνωστή ως Ευαγγελισμός στο Μαντράκι), για την κάλυψη των γυμνών επιφανειών του ναού. Προτού μεταφερθούν στη Ρόδο, εκτέθηκαν στο Palatso Ferroni, της Φλωρεντίας.

Φεύγοντας οι Ιππότες από τη Ρόδο (1522) πήραν μαζί τους στη Μάλτα και τη θαυματουργή εικόνα της παναγίας Φιλερήμου, για την οποία γνωρίζουμε ότι έμεινε εκεί μέχρι το 1797. Ο Ναπολέων Βοναπάρτης, αφαίρεσε όλο τον πλούσιο διάκοσμο και τα πολύτιμα αναθήματα (χρυσά, πετράδια κ.λ.π) που ήταν στην εικόνα. Όταν έγινε μεγάλος μάγιστρος ο τσάρος Παύλος ο Α΄, τη μετέφερε στην Αγία Πετρούπολη. Σήμερα, βρίσκεται σε κάποια μονή στο Μαυροβουνίου. Στην εκκλησία της παναγίας του Φιλερήμου υπάρχει αντίγραφο της εικόνας.

Η μονή της Φιλερήμου, περιήλθε στη στρατιωτική Διοίκηση Δωδεκανήσου στις 20 Σεπτεμβρίου 1947 και ώρα 10 π.μ, πριν από την κύρωση της Συνθήκης Ειρήνης με την Ελλάδα και ο Στρατιωτικός Διοικητής της, Ναύαρχος Ιωαννίδης αντάλλαξε σχετικές επιστολές με τον καθολικό αρχιεπίσκοπο Αμβρόσιο Ατσιάρι. Μαζί με τη Μονή, παραδόθηκαν στις Ελληνικές Αρχές και τα 14 ανάγλυφα της οδού των Παθών.