Η Εκκλησία της Λίνδου και της Δωδεκανήσου γενικότερα στα χρόνια της ιταλοκρατίας (1912-1945)

Rodiaki NewsRoom

Την εποχή που διακυβεύονταν τα ιερά και όσια

Γράφει ο Κυριάκος Ι. Φίνας

Β’ ΜΕΡΟΣ-ΤΕΛΕΥΤΑΙΟ

Ο Λίνδιος Αρχιμανδρίτης Θεοδόσιος Αναστασιάδης
Ο επικεφαλής του Κατηχητικού της Λίνδου Αρχιμανδρίτης Θεοδόσιος Αναστασιάδης (1878-1967), ο Παπαθεοδόσης, όπως τον αποκαλούσαν στη Λίνδο, ήταν από τους μορφωμένους, την εποχή εκείνη Ιερωμένους της Επαρχίας Ρόδου. Είχε αποφοιτήσει από Σχολαρχείο και συνεχώς ενημερωνόταν.

Ο Μητροπολίτης Απόστολος Τρύφωνος, σε μια επίσκεψή μου στο σπίτι του στα Τριάντα, ύστερα από την οικειοθελή παραίτησή του, το 1946, όπου έφερνε τον τίτλο του Αμασείας, μου είχε πει:«... Παιδί μου, ο Αρχιμανδρίτης Θεοδόσιος, ο συμπατριώτης σου, στο διάστημα της Ποιμαντορίας μου, ήταν από τους καλύτερους και πιο μορφωμένους Ιερωμένους. Του είχα απόλυτη εμπιστοσύνη, του εκμυστερευόμουνα πολλές σκέψεις μου αντιμετώπισης των Ιταλών επισήμων και εγνώριζε όλα τα σχετικά με το ρόλο της Μητροπόλεως στα δύσκολα χρόνια που περάσαμε...».

Ο Παπαθεοδόσης απαγόρευε στους ψάλτες να διαβάζουν κάθε γιορτή και Κυριακή τον “Απόστολο” και να λένε το “Πιστεύω” και το “Πάτερ Ημών”. Και υποχρέωνε εμάς τους μαθητές του Κατηχητικού να κάνουμε αυτή τη δουλειά εκ περιτροπής. Ήταν, στο σημείο αυτό, ανυποχώρητος. Είχε, ως φαίνεται, και αυστηρές εντολές για την υπόθεση αυτή και από τους ανωτέρους του, από το Δεσπότη, καθώς μας έλεγε.

Χαρακτηριστικό: Πρέπει να συνέβηκε το Σεπτέμβριο του 1938, όταν ο Μητροπολίτης ήρθε στη Λίνδο για την καθιερωμένη ετήσια, τα χρόνια εκείνα στα χωριά περιοδεία του. Στη Θεία Λειτουργία άκουσε να διαβάζει τον “Απόστολο” ο αριστερός ψάλτης, ο μακαρίτης Αντώνιος Γανωτάκης (ο Αντώνιας), καθώς τον αποκαλούσαν στο χωριό.

Ο Μητροπολίτης επέπληξε-και φαίνεται αυτό να έγινε σε αυστηρό τόνο-τον Παπαθεοδόση και μετά τη Θεία Λειτουργία, όταν κτύπησε η καμπάνα και πήγαμε στο Κατηχητικό, ο Λίνδιος Ιερωμένος μας είπε, σε τόνο, κάπως απολογητικό: «Σήμερα παιδιά στο Ιερό με μάλωσε ο Δεσπότης. Μου τόνισε ότι τον “Απόστολο” δεν πρέπει να τον λέγει ο ψάλτης, αλλά τακτικά ένας από σας. Γιατί ο Αντώνιας είναι ηλικιωμένος και δεν χρειάζεται να μάθει άλλα γράμματα. Ανάγκη να μάθουν να διαβάζουν και να γράφουν ελληνικά έχουν τα παιδιά, εσείς».

Τα Κατηχητικά στην Επαρχία Ρόδου
Τη λειτουργία των Κατηχητικών στην Επαρχία Ρόδου επικρότησαν τόσο το Πατριαρχείο, όσο και η Ελληνική Κυβέρνηση. Μετά την έναρξη του πολέμου εκ μέρους της Ιταλίας κατά της Ελλάδας, τον Οκτώβριο του 1940, ο Έλληνας Πρόξενος εγκαταλείποντας αναγκαστικά τη Ρόδο διαμήνυσε στον Μητροπολίτη να προσπαθήσει, με κάθε τρόπο, να διατηρήσει τη Μητρόπολη και τα Κατηχητικά.

Και ο άξιος Ιεράρχης όχι μόνο τα διατήρησε, αλλά και τα ενεργοποίησε στα δύσκολα πολεμικά χρόνια που ακολούθησαν, κατά τρόπον ωφέλιμο τοπικά και εθνικό συνάμα.

Εάν δεν λειτουργούσαν τα Κατηχητικά, τόσο στην πόλη της Ρόδου, όσο και στα χωριά, κατά την περίοδο 1938-1943, οι γεννηθέντες τα χρόνια 1929-1933, η Απελευθέρωση θα τους εύρισκε οπισθοχωρημένους και στα στοιχειώδη γράμματα και στη γραφή. Χωρίς, ωστόσο να υπολογίζεται και η συμβολή της μετέπειτα επίσης κατοχικής υπό των ναζιστών περιόδου, 1943-1945, τα πιο δύσκολα χρόνια για την Εκπαίδευση της Ρόδου ήταν το χρονικό διάστημα από το 1937 μέχρι το 1943.

Τη θετική συμβολή των Κατηχητικών έρχεται να επιβεβαιώσει, επιπρόσθετα, και επίσημο έγγραφο που συντάχθηκε από αρμόδιους υπηρεσιακούς παράγοντες, που ήλθαν επί τόπου στα Δωδεκάνησα επί αγγλικής διοίκησης και υποβλήθηκε στις 25 Ιανουαρίου 1947, στο Υπουργείο των Εξωτερικών.

Αναφέρονται, μεταξύ των άλλων: «...Τα Κατηχητικά Σχολεία στη Δωδεκάνησο, ειδικότερα στην Επαρχία Ρόδου υπήρξαν τα Κέντρα της Ελληνικής Παιδείας. Διά του Διατάγματος από 21 Ιουλίου 1937, ο τότε Διοικητής Φασίστα Ντε Βέκκι, κατήργησε τελείως την Ελληνική Παιδεία και ιδρύθηκαν στα Δωδεκάνησα ιταλικά κρατικά Σχολεία και επιτρεπομένης της διδασκαλίας της ελληνικής γλώσσας μόνο μια ώρα την εβδομάδα.

«Διά του Διατάγματος τούτου δόθηκε καίριον πλήγμα κατά της Ελληνικής Εκπαιδεύσεως στα Δωδεκάνησα. Η ελληνική γλώσσα εξετοπίσθη τότε ολοσχερώς, καθόσον η διδασκαλία αυτής και κατά την επιτρεπόμενην υπό του Διατάγματος μόνην ώρα, εθεωρείτο ως πράξις στρεφομένη κατά του ιταλικού καθεστώτος και κατεδιώκετο». Και καταλήγει το έγγραφο: «...Τα Κατηχητικά απετέλεσαν από το 1938 μέχρι το 1943, την μόνην Ελληνικήν Παιδείαν εν Δωδεκανήσω και εξυπηρέτησαν μεγάλως την μαθητιώσαν νεολαίαν, καθόσον άνευ τούτων, θα είχε παραμείνει αύτη τελείως εστερημένη Ελληνικής μορφώσεως».

Τα Συλλαλητήρια του 1919
Ιστορικό γεγονός, στο οποίο η Εκκλησία της Δωδεκανήσου την εποχή επί ιταλοκρατίας έβαλε τη σφραγίδα της είναι και η διεξαγωγή των Συλλαλητηρίων του 1919. Στη Δωδεκανησιακή ιστορία η εκδήλωση αυτή παρέμεινε με την προσωνυμία: «Το Αιματηρό Πάσχα του 1919». Και τούτο, γιατί στις ειρηνικές εκδηλώσεις του Δωδεκανησιακού λαού στις 7 Απριλίου του 1919, ανήμερα του Πάσχα, οι Ιταλοί αντέταξαν τη βία, όπως τον Ιούνιο του 1912 στην Ιερά Μονή της Πάτμου, με αποτέλεσμα όμως το 1919 το φόνο του Παπαλουκά και της Ανθούλας Ζερβου στο Παραδείσι.

Εμπνευστής και επικεφαλής των Συλλαλητηρίων του 1919 ήταν ο Μητροπολίτης Ρόδου Απόστολος Τρύφωνος.

Η λιμοκτονία της περιόδου 1944-1945
Από τις δυσμενείς καταστάσεις που αντιμετώπισε ο Ροδιακός λαός, αλλά και γενικότερα ο Δωδεκανησιακός λαός κατά τη διάρκεια του δεύτερου παγκόσμιου πολέμου, εκτός από τις επιτάξεις, τους βομβαρδισμούς, τις φυλακίσεις και εκτελέσεις ήταν και ο επισιτισμός, η πείνα, ο χειρότερος εχθρός του ανθρώπου. Το πρόβλημα άρχισε να παρουσιάζεται από τον Οκτώβριο του 1940, αλλά κορυφώθηκε το δεύτερο εξάμηνο του 1944. Από τότε άρχισαν οι θάνατοι για να πολλαπλασιαστούν από την έναρξη του 1945. Μπροστά σε αυτή την κατάσταση η Εκκλησία δεν έμεινε αδιάφορη.

Χρησιμοποιώντας κάθε μέσο αποτάνθηκε παντού στον έξω κόσμο και από τον Φεβρουάριο του 1945 άρχισαν να καταφθάνουν τα ιστιοφόρα με τα σωτήρια τρόφιμα του Ερυθρού Σταυρού, κι έτσι αποφεύχθηκαν τα χειρότερα.

Αντιμετώπιση του θέματος των μικτών γάμων
Καθόλη τη διάρκεια της ιταλικής κατοχής η Εκκλησία της Δωδεκανήσου αντιμετώπισε αποτελεσματικά το θέμα των μικτών γάμων, μεταξύ ορθοδόξων και καθολικών. Επί του σημείου αυτού ο Μητροπολίτης ήταν ανένδοτος, γιατί ο κίνδυνος ήταν διπλός: εκκλησιαστικός, αλλά και περιουσιακός. Με απόφασή του αποκήρυξε τους μικτούς γάμους, που θα γίνονταν ορθόδοξα και όσους τελούσαν τέτοιους γάμους από της εκκλησιαστικής κοινωνίας. Το μέτρο έφερε το ποθούμενο αποτέλεσμα και αν πραγματοποιήθηκαν μερικοί γάμοι ήσαν ελάχιστοι.

Εν τω μεταξύ, ο Μητροπολίτης, παράλληλα με τα Αρχιερατικά του καθήκοντα, περιόδευε, τουλάχιστο, μια φορά το χρόνο τα χωριά, όπου εκτός των σχολικών και θρησκευτικών ζητημάτων, τακτοποιούνταν επί τόπου και πολλές υποθέσεις οικογενειακού και κληρονομικού δικαίου. Έτσι, διασωζόταν η οικογενειακή γαλήνη και προλαμβάνονταν διαταραχές στις μικρές κοινωνικές της υπαίθρου.

Διαφύλαξη των εκκλησιαστικών κειμηλίων
Μία άλλη αξιοπρόσεκτη μέριμνα την εποχή εκείνη στα Δωδεκάνησα ήταν η διαφύλαξη των εκκλησιαστικών κειμηλίων. Αυτά καταγράφονταν με κάθε λεπτομέρεια, υπό τύπον απογραφής στον Κώδικα πουτηρούσε κάθε Εκκλησία, τουλάχιστον οι περισσότερες. Θέλουμε να πιστεύουμε ότι θα σώζονται μέχρι σήμερα. Στη Λίνδο, υπάρχει ακόμη ένας τέτοιος Κώδικας, ο οποίος χρονολογείται από το 1858 και ήταν ενημερωμένος μέχρι το 1991, που τον μελέτησα.

Σε μία από τις εγγραφές, αν και λείπει η ημερομηνία, αλλά από τη σειρά πρέπει να είναι το 1915, αφούπεριγράφονται τα εκκλησιαστικά είδη, στο τέλος αναγράφεται από τον ίδιο του Μητροπολίτη: «...Τα προαναφερθέντα τοποθετήθηκαν εντός ξυλίνου κιβωτίου υπό την επίβλεψιν του Σεβασμιωτάτου Μητροπολίτου ημών κ. Αποστόλου και των κάτωθι προσυπογραμμένων προκρίτων μετά της Εφοροεπιτροπίας. Επισφραγισθέντος δε, διά της σφραγίδος του Μητροπολίτου ετέθησαν εν τη αποθήκη της Εκκλησίας, κατά το έκπαλαι σύστημα. Ο Ρόδου Απόστολος επιβεβαιοί».

Μία άλλη εγγραφή υπό τύπον πρακτικού της Συνέλευσης των κατοίκων της Λίνδου, που φέρει ημερομηνία 13 Οκτωβρίου 1929, αναφέρεται στην αξιοποίηση της δωρεάς του Λίνδιου Μεγάλου Ευεργέτη Βασιλεόυ Διάκου, για την ανέγερση στην Κωμόπολη νέου Σχολικού Συγκροτήματος. Το ανεγερθέν τότε Σχολείο άρχισε τη λειτουργία του το 1932, είναι το τωρινό Δημοτικό, “Η Διάκειος Σχολή”.

Στο τέλος του πρακτικού αναγράφεται: «...Η Συνέλευσις ομοφώνως ενέκρινε, όπως το εις την Εθνικήν Τράπεζαν κατατεθειμένο ποσόν δαπανηθή, δι’ ον προωρίσθη σκοπόν, τουτέστιν της ανεγέρσεως της Σχολής υπό του κ. Βασιλείου Διάκου, δηλώσαντος ότι μετά την εξάντλησιν του κονδυλίου τούτου, οιονδήποτε ποσόν ήθελε απαιτηθεί διά την αποπεράτωσίν του θα ανελάμβανεν να δαπανήση εξ ιδίων».

Η ναζιστική απάνθρωπη τακτική
Πάρα πολλές είναι οι περιπτώσεις που ο Μητροπολίτης επενέβη καισώθηκαν από το θάνατο Δωδεκανήσιοι, κρατούμενοι των στρατιωτικών δυνάμεων κατοχής. Και όταν επρόκειτο να αποχωρήσουν οι Γερμανοί, αρχές Μαΐου 1945, είχαν αποφασίσει, σύμφωνα με έγκυρες πληροφορίες, να ανατινάξουν όλα τα κτίρια του Μανδρακιού.

Θα προέβαιναν σε αυτή τη βάρβαρη πράξη, γιατί καθώς ισχυρίζονταν οι Ροδίτες σκόπευαν να τους αποδοκιμάσουν κατά την αποχώρησή τους. Ο Μητροπολίτης παίρνοντας αφορμή για τις γερμανικές αυτές προθέσεις, επισκέφθηκε τον στρατιωτικό διοικητή Βάγκενερ, τον οποίον όχι μόνο διαβεβαίωσε, αλλά επιπρόσθετα εγγυήθηκε ότι καμία απολύτως αποδοκιμασία θα εκδηλωνόταν εκ μέρους του πληθυσμού.
Ο Γερμανός διοικητής πείσθηκε από τις διαβεβαιώσεις του Μητροπολίτη κι έτσι όλα τα κτίρια, για τα οποία σήμερα καυχόμαστε, έμειναν ανέπαφα.

Θα μπορούσαμε, ωστόσο, να απαριθμήσουμε και άλλες παρόμοιες περιπτώσεις, αλλά εμποδιζόμαστε από το φιλόξενο χώρο της εφημερίδας.

Τελειώνοντας θα αποτελούσε παράλειψη να μην αναφερθούμε και στο πολυσυζητημένο Αυτοκέφαλο, το οποίο τελικά δεν έγινε, παρόλο που οιΙταλοί, ιδίως την εποχή του Λάγκο επιτακτικά το επεδίωκαν. Κατά κύριο λόγο το Αυτοκέφαλο στη Δωδεκάνησο δεν έγινε, χάρη στα αριστοτεχνικά παζαρέματα του Πατριαρχείου, το οποίο, καθ’ υπόδειξη του Μητροπολίτη Τρύφωνος, ανέλαβε απευθείας αυτό τις σχετικές διαπραγματεύσεις με την ιταλική κυβέρνηση.

Αυτή είναι η πραγματικότητα, άσχετα αν μερικοί ενοχλούνται από την αντικειμενική αυτή διαπίστωση. Απεναντίας, ενώ την ίδια χρονική περίοδο, ύστερα από πέντε χρόνων παρελκυστικών διαπραγματεύσεων, μεταξύ ιταλικής κυβέρνησης δεν έγινε, ως προαναφέρεται το ανεπιθύμητο απότο δωδεκανησιακό λαό Αυτοκέφαλο.

• • • • • • •

Στα προαναφερθέντα πλαίσια καθολικής αναγνώρισης της προσφοράς της Εκκλησίας της Δωδεκανήσου και όσους μόχθησαν και συνέβαλαν να διατηρηθούν στα νησιά μας τα ιερά και τα όσια της φυλής, μία από τις άμεσες εκδηλώσεις θα πρέπει να είναι: Σε συνεργασία οι δύο βαθμοί τοπικής Αυτοδιοίκησης Δωδεκανήσου (Δήμων και Περιφέρειας) να αναλάβουν την πρωτοβουλία να γραφτεί και να εκδοθεί αντικειμενική και εκλαϊκευμένη μελέτη, ως προς το ρόλο που διαδραμάτισε η δωδεκανησιακή Εκκλησία και όχι μόνο στα 33 χρόνια της ιταλικής κατοχής.

Το βιβλίο αυτό να αποτελέσει βοήθημα για τη διδασκαλία μιας ώρας κάθε εβδομάδα ως μαθήματος, τύπου Πατριδογνωσίας, στην τελευταία τάξη των δημοτικών σχολείων της Δωδεκανήσου. Νομίζω, πως έτσι θα εμφυσήσουμε στη νέα γενιά, αλλά και στις μέλλουσες, την επίγνωση μιας από τις δυσκολότερες περιόδους της δωδεκανησιακής ιστορίας. Θα τους μάθουμε την ιστορία της Πατρίδας τους, του χωριού τους, της κωμόπολης ή της πόλης τους, ώστε να νιώθουν, εκτός των άλλων συναισθημάτων περήφανοι για την κληρονομιά τους.

Αλλά και οι σημερινοί, είτε έζησαν τα γεγονόταν είτε όχι θα ωφεληθούν, γιατί δεν πρέπει να μας διαφεύγει ότι ο άνθρωπος είναι πάντα ένας μαθητής.

Η κτηματική περιουσία της Εκκλησίας Λίνδου
Η Λίνδος διαθέτει από δωρεές Λινδίων ανάλογη κτηματική περιουσία. Σε εκκλησιαστικάοικόπεδα ανηγέρθηκε το 1932 το Δημοτικό Σχολείο της Κωμόπολης με δωρεά του Βασιλείου Διάκου, καθώς και το ανεγερθέν το 2010 Πνευματικό Κέντρο Λίνδου “Ιωάννης Γ. Ζίγδης”, με δωρεά του αείμνηστου Λινδίου πολιτικού.

Εξάλλου, ένα μεγάλο μέρος, περίπου 50 στρεμμάτων γης παραχωρήθηκε από τη Λινδιακή Εκκλησία και εγκαταστάθηκε ο μηχανολογικός εξοπλισμός του βιολογικού της Κωμόπολης.

Τέλος, η Εκκλησία της Λίνδου είχε και ελαιοτριβείο, αλλά περίπου προ 25ετίας έκλεισε και τώρα στο χώρο αυτό ενοικιάστηκαν και χρησιμοποιούνται ως εμπορικά καταστήματα, τρία τον αριθμό. Επί χρόνια, δε, η πυρήνα του προαναφερθέντος ελαιοτριβείου η Εκκλησιαστική Επιτροπή την διέθετε στα δύο εργοστάσια σαπωνοποιΐας της Ρόδου, των Αδελφών Μαλτέζου και Αδελφών Αγιακάτσικα και εισέπραττε ανάλογο ποσό.

• • • • • • •

Τα 638 χρόνια της πολυκύμαντης δωδεκανησιακής σκλαβιάς αποτελούν μερικά από τα βασικότερα παραδέιγματα αντοχής, ανά τους αιώνες, των Λινδίων και γενικά των Δωδεκανησίων. Και μένουν πάντα ζωντανά τα λόγια του Μεγάλου Πολιτικού Χαρίλαου Τρικούπη: «Εφόσον η Εθνική Ψυχή παραμένει άκαμπτος και εις το βάθος ανθεί η ελπίς για την Ελλάδα, τίποτα δεν εχάθη».