1821 Σελίδες Ιστορίας: Η ποίηση του Διδασκάλου του Γένους Εμμ. Κισθήνιου απαθανατίζει το έπος των Καστελλοριζίων

Rodiaki NewsRoom

Ο Μεγιστεύς Εμμ. Ιωαννίδης Κισθήνιος

Επιμέλεια-συρραφή Κώστας ΤΣΑΛΑΧΟΥΡΗΣ

Ο Αχιλλέας Διαμαντάρας συνεχίζει:
Περί του επεισοδίου τούτου φέρονται δύο άσματα ποιηθέντα πιθανώτατα υπό του διδασκάλου Εμμ. Ι. Κισθηνίου, άτινα παραθέτω ώδε.

ΕΜ. Ι. ΚΙΣΘΗΝΙΟΥ
ΑΣΜΑ ΚΑΣΤΕΛΛΟΡΙΖΟΥ ΚΑΤΑ ΤΑ 1821-1827
Άνδρες θαυμαστοί φανήκαν εις ετούτην την φοράν
του Ελληνικού του γένους την φρικτήν και τρομεράν
Κάτοικοι Καστελλορίζου, Έλληνες εκ παλαιού
τώρα ναυτικοί γενναίοι, χωρίς όπλα πολεμού.

Όλ’ ορκίζονται εντάμα το ή ταν ή επί ταν
θάνατον ή λευθερίαν παρ’ αιώνιον σκλαβιάν.
Οργανίζουν το κοινόν των ως τα άλλα τα νησιά
δημογέροντας εκλέγουν γραμματέα και λοιπά.
Διορίζουν εις τα πλοία άνδρας τρεις πολιτικούς
να ναι πρώτοι ’ς τους αξίους άνδρας τους πολεμικούς.

Τέλος πάντων ετοιμάζουν τρία πλοία τακτικά
εις τα Χελιδόνια πάγουν διά τα αραβικά.
Βάλλουν εις αυτά γενναίους ναύτας και πολεμιστάς
τέκνα γνήσια τω όντι της Πατρίδος ακουστά.

Χωρίς όπλα, χωρίς ξίφη, μετά ξύλων και πετρών
κίνησαν εις τα πελάγη, όπου βρήκαν εχθρικόν
πλοίον, όπερ είχε μέσα εκατόν οθωμανούς
απ’ εκείνους τους αγρίους Σκονδραλίδες τους κακούς.

Με την δύσιν του ηλίου εξ’ από την Αλλαγιάν⁽¹⁾
σκότος αφεγγές υπήρχεν όταν άρχισαν φωτιάν.
Εν τω αμ’ αποφασίζουν και ανοίγουν τα φτερά
πλέκονται εις εν τα τρία δεξιά κι αριστερά.

Εν τω μέσω δύο πλοίων τ’ οθωμανικόν κτυπά
σφενδονάται από πέτρας ως Δαβίδ τον Γολιάθ.
Της Κουφής ο Κωνσταντίνος πρώτος μέσα εισπηδά.
και μαζί μ’ αυτόν ’ς αίμα και ο Βαγιανός γλυστρά.

Τότ’ ο μαύρος με την σπάθαν έρχεται κατά αυτού
και ο Κωνσταντίνος παίρει την ζωήν τ’ οθωμανού.
Αλλ’ η θεία δίκη φθάνει με σημαίαν τον σταυρόν
και οι Μεγιστείς γλυτώνουν εις ολίγιστον καιρόν,
βοηθεία του αγίου Νικολάου των Μυρών,
του προστάτου Μεγιστέων και μεγάλων και μικρών.

Επιστρέφει ’ς την πατρίδα πλοίαρχος ο ναυαγός
Ιωάννης Μουλδουβάνος ο γενναίος αρχηγός.
Και ο δεύτερος Βασίλης εκ των Διαμανταριδών,
ανταμώσαντες το τρίτον πλοίον των Αντσεμιδών,
το οποίον είχον στείλη, πριν ευρούν το εχθρικόν
δια να ειδοποιήση πώς δεν είν’ κανέν κακόν.

Φθάνουσιν εις την πατρίδα τροπαιούχοι νικηταί
με απόφασιν ’ς τους Τούρκους να μη ποταχθούν ποτέ.
Με συνέλευσιν μεγάλην ετοιμάζοντ’ εν ριπή
εις τα πλοία των εμβαίνουν κι ευθύς φεύγουν πανοικεί.

Δεν εψήφισαν οικίας, πλοία κ’ υποστατικά
να τα έχουν με βασάνους και παντοειδή κακά.
Προτιμώντες ν’ αποθάνουν ή να ελευθερωθούν,
παρά να ναι σκλαβωμένοι κάλλια όλοι να χαθούν.

Εις τας νήσους τας Σποράδας και Κυκλάδας μετοικούν
έως την ελευθερίαν της πατρίδος των να ιδούν.
Η γραμμή πλην αποκόπτει τας ελπίδας τας χρηστάς,
έξω των ορίων έχει Έλληνας πυρπολητάς.

Το δεύτερο ποίημα
Ακολουθεί το δεύτερο ποίημα, του αυτού Εμμ. Ι. Κισθηνίου
Ακούσατ’ άνθρωποι της γης
άρχοντες όλοι της βουλής
αξίαν ανθραγαθίαν
πατρίδος ιστορίαν

Όταν άρχισ’ ο πόλεμος
και των εχθρών ο όλεθρος
κι οι Καστελλοριζιώται
γενναίοι πατριώται

Κάμνουν συνέλευσιν κι αυτοί
’ς της εκκλησίας το πλατύ
κι αυτοί να πολεμήσουν
τους Τούρκους ν’ αφανίσουν

’Σ τα χίλια οκτακόσια
εφόρεσαν τα φέσια
εικοσιένα έτος
εγένηκεν ο κρότος

Ο Γιάννης ο Καλαϊντζής
ο άξιος ο κεμιντζής⁽²⁾
κρυφά πάγει στη Μάκρη
βοήθειαν φέρνει άκρη

Ο καπιτάν Κυριακός
Καλαϊντζής ήτον κι αυτός
βγάζει τους Τούρκους πέρα
τους πήρε τον αγέρα

Οι Μεγισταίοι μελετούν
καγκελλαρίαν συγκροτούν·
βάζουν και καγκελλάρην
Νικόλαον Πιτζόνην

Ο Κήρυκος απ’ τα βουνά
φωνάζει τάρμενα⁽³⁾ πανιά
τάξι’ αρματωλίκια
καράβια και καΐκια

Δέκα καράβια τοίμασαν
και το νησί εφύλασσαν
τα τρία που φυλάγουν
’ς τα Χελιδόνια⁽⁴⁾ πάγουν

Το ένα της Σαβαδιανής
δεν το απάντησεν κανείς
είδησ’ ήλθε να δώση
διά να μη χολιώσι

Το δεύτερον πολεμικόν
το πλοίον το συντροφικόν
ήτο του Διαματάρη
που έμοιαζε τον Άρη

Το τρίτον το πολεμικόν
το αρμαμέντο το φρικτόν
Γιάννη του Μουλδουβάνου
κατά του Μουσουλμάνου

Ένα καράβι βρίσκουσιν
κ’ ευθύς πάνω του τρέχουσι
στον κόλπο της Αττάλειας
αντίκρυ της Αλλάγιας

Οι Σκονδραλίδες δεν γροικούν
θαρρούσαν πως θε να νικούν
τουφέκια και κανόνια
έρριπταν ’ς τα καράβια

Μα και τα Καστελλοριζιά
χωρίς όπλα και προβεντζιά⁽⁵⁾
πέτρες μαζί και ξύλα
εις τους εχθρούς εστείλαν

Βασίλειος ο καπετάν
που λεγε ταν ή επί ταν
την βάρκαν αρματώνει
βοήθειαν τους δώνει

Η βάρκα καθώς έφθασε
τον Μουλδουβάνον θύμωσε
κι ανοίγει τα φτερά του
πίπτει ’ς ταριστερά του

Ο Κωνσταντίνος της Κουφής
ρεσάλτο κάνει παρευθύς
γυμνός κιαναμαλλιάρης
ευρέθη καββαλάρης⁽⁶⁾

Ο Βαϊανός ο δυστυχής
γλυστρά και πίπτει κατά γης
ο Μαύρος με μαχαίρι
ζητεί να του την φέρη

Ο Κωνσταντίνος της Κουφής
το χέρι του προβάλλ’ ευθύς
την μάχαιραν αρπάζει
και τον αράπην σφάζει

Ο πλοίαρχος ωσάν πουλί
Σκονδριάνος ήταν το σκυλί
ς’ την θάλασσαν ερρίφθη
αφ’ τους γραικούς συντρίφθη

Με του πολέμου την ορμήν
με μιαν φωνήν με μιαν βοήν
το πλοίον του βαρβάρου
πήγε κατά ταρτάρου

Ο Άγιος Νικόλαος
αυτός ήτον ο βοηθός
ο προς Θεόν μεσίτης
προστάτης της Μεγίστης

Ο Εμμ. Κισθήνιος
Ο ένθερμος πατριώτης, αγωνιστής του απελευθερωτικού Αγώνα του νησιού του Καστελλόριζου, γυμνασιάρχης, ποιητής Μιχ. Πετρίδης (1.1.1886-1.1.1976) μας πληροφορεί ότι «ο Εμμανουήλ Ιωαννίδης Κισθήνιος ήτο ένας από τους διδασκάλους του Γένους, μετά την απελευθέρωσιν της Eλλάδος από τον τουρκικόν ζυγόν.

Εγεννήθη εις το Καστελλόριζο την 14η Σεπτεμβρίου, ημέραν της υψώσεως του Τιμίου Σταυρού, του 1810. Ο πατήρ του ωνομάζετο Ιωάννης Βασιλείου Παπα-Ιωακείμ, η δε μήτηρ του Αικατερίνη, Εμμανουήλ και Χρυσής Τσαφούρη.
Το επίθετον Κισθήνιος έλαβε μόνος, πλανηθείς από το λανθασμένον χωρίον του αρχαίου γεωγράφου Στράβωνος, εις το οποίον αναφέρεται ότι η πόλις της νήσου Μεγίστης ωνομάζετο και Κισθήνη. Τούτο έκαμε, δια να προσάψη τιμήν εις την πεφιλημένην γενέτειράν του.

Τα πρώτα γράμματα έμαθεν εις την πατρίδα του προ της εκρήξεως της Ελληνικής Επαναστάσεως από τον διδάσκαλον Γεώργιον Αγγελίδην⁽⁷⁾ ή Λίρην, καταγόμενον εκ Σύμης.
Ότε κατά την Εθνεγερσίαν οι κάτοικοι του Καστελλορίζου κατέφυγον πανέστιοι⁽⁸⁾ εις άλλας νήσους, διά να εξασφαλισθούν από πιθανάς επιδρομάς των Τούρκων κατά της νήσου των, κειμένης πολύ πλησίον των Μικρασιατικών παραλίων, κατέφυγεν οικογενειακώς και ο πατήρ του Εμμανουήλ εις Κάρπαθον, όπου και απεβίωσεν, ταφείς εις το χωρίον Βολάδα, κάτωθεν του κωδωνοστασίου του ναού των Αγίων Αναργύρων. Επί του τάφου του εχαράχθη το εξής επίγραμμα:

Τύμβος Ιωάννου τούνομα τεχνίτου ειμί
Ξένην γαίαν ειληφώς ένεκ’ ελευθερίης
Τουμον τέκνον τέθεικα Μούσαις δώρον αγλαόν
Πάσι πατρίδι, μητρίδι άξιον γεραρόν φάος⁽⁹⁾.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. Αλάγια ή Αλλάγια, πόλη. Ιδρύθηκε από τον Σελτζούκο σουλτάνο Αλαεδδίν στα ερείπια του αρχαίου Κορακησίου Κιλικίας-παραλία του κόλπου της Αττάλειας.
2. Αυτός που είχε το πουγγί, τα χρήματα.
3. Τα όργανα και άλλα εξαρτήματα που έχει το πλεούμενο.
4. Πέντε νησιά, Χελιδονίδες, στην Παμφυλία-Μικρά Ασία.

5. Ξαφνική μεταβολή του νότιου ανέμου σε βόρειο με βροντές και αστραπές.
6. Έτσι το γράφει.
7. Ο Αγγελίδης αναφέρεται στο πρώτο κείμενο. Πήγε στο Καστελλόριζο από τη Σύμη για να μεταφέρει τις επιστολές με διαταγές του Δημητρίου Υψηλάντη.
8. Αυτός που βρίσκεται με ολόκληρη την οικοσκευή.
9. Δεν μεταφράστηκε.