1826 Σελίδες Ιστορίας: Η Ροδιτιά πολεμά για την ελευθερία της πατρίδας Ελλάδας σε όλα τα μετερίζια-οι περιπτώσεις του ξεναγού Δημήτρη Παγκά και του Παναγιώτη Ρόδιου

Rodiaki NewsRoom

Γράφει και επιμελείται ο Κώστας ΤΣΑΛΑΧΟΥΡΗΣ

Είναι ντοκουμέντο. Τέλος Απριλίου 1826. Ποια μέρα ακριβώς, που συνέβη, δεν μας είναι γνωστή-έτσι γράφει στον επίλογο του βιβλίου του ο Βέλγος συνταγματάρχης Μπερνάρ Ευγένιος-Αντουάν Ροττιέ που ετοιμάζεται να εγκαταλείψει τη Ρόδο.

Δυό άντρες συζητούν, ο ένας είναι ο Ροττιέ και ο άλλος ο Λίνδιος ξεναγός Δημήτρης Παγκάς, ο πιο γνωστός και διάσημος «τσιτσερόνε⁽¹⁾» της εποχής του. Πού έγινε η συζήτηση; Ούτε κι αυτό το γνωρίζουμε. Πάντως εμείς την εντοπίζουμε να έγινε ή στο Φιλέρημο, ή στη Σάντα Μαρία και ίσως-αυτό είναι λίγο δύσκολο- υπό τη σκιά του Πύργου του Αγίου Νικολάου, του πιο προκεχωρημένου προπύργιου της Χριστιανοσύνης που τώρα, στα 1826. βρίσκεται υποδουλωμένο.

Σημαδιακά μέρη. Φιλιέρημος, με την εκκλησία της Παναγίας που δεν βρισκόταν πια εκεί, χαμένη κάπου στη Ρωσία και στα Βαλκάνια, Σάντα Μαρία που ήταν το μοναδικό σημείο της Χριστιανοσύνης που το καμπαναριό της ήταν ενεργό σε όλη την Ανατολή σαν να έλεγε: «ναι, είμαστε εδώ για την πίστη την αγία!». Ήταν εντολή, οι καμπάνες να κτυπούν, το σήμαντρο να σκορπίζει τους ωραίους, γλυκείς, αρμονικούς και συνάμα ευχάριστους ήχους του σε όλα τα σημεία του ορίζοντα.

Και τελευταίος ο Πύργος του Αγίου Νικολάου. Υπό τη σκιά του βρισκόταν το βασιλικό βελγικό σκάφος “Proserpine”· εκεί τους περίμενε για να αποπλεύσει.
Ιδού πώς περιγράφει τις μεγάλες στιγμές ο Ροττιέ- είναι μνημείο για τη Ροδιτιά που τη στιγμή εκείνη την εκπροσωπούσε ένας γνωστός ξεναγός που εξέφραζε ό,τι καλύτερο είχε η πατρίδα του τις μέρες εκείνες της αβάσταχτης, αιώνιας σκλαβιάς⁽²⁾.
«…από την πλευρά του ο Δημήτρης είχε κάμει τις προετοιμασίες του εκ των προτέρων. Από καιρό με παρακαλούσε να τον πάρω μαζί μου για να πάει στο Μοριά, να υπηρετήσει τον αγώνα των ομοθρήσκων του, και είχα δεχτεί⁽³⁾».

Τα γράφει στον επίλογο του βιβλίου, όπου χαιρετά τους πάντες-ακόμη και τον Σουκιούρμπεη. Στις προηγούμενες σελίδες αναφέρεται στη δέκατη πέμπτη μέρα της παραμονής του στη Ρόδο, όπου επισκέπτεται τα Τριάντα, το Φιλέρημο, τα ερείπια του Καστέλλο, τα Λουτρά και γενικά την παλιά Πόλη. Ο ίδιος ο συγγραφέας το διευκρινίζει ότι παρέμεινε στο νησί πάνω από έξι μήνες και στο βιβλίο του, το χρονικό αυτό διάστημα, το κατανέμει σε 15 ημέρες.

Και είναι ευνόητο να ειπωθεί ή να γραφτεί ότι η επίσκεψη όσων προαναφέραμε ήταν αδύνατο να γίνει σε μια μέρα. Μόνο η εργασία του ζωγράφου να απαθανατίσει το εσωτερικό του υπογείου της εκκλησίας Φιλιέρημου, να χρειάστηκε μέρες και μέρες…

Ο Δημήτρης
Μα ποιος ήταν ο Δημήτρης; Ίσως ο πιο γνωστός ξεναγός και διάσημος της εποχής του, που συνόδευε στο ταξίδι του, τον Βέλγο συνταγματάρχη. Ο Ροττιέ παρακάλεσε τον υποπρόξενο της Γαλλίας στην Κω D’ Avenat, να του στείλει, όχι ένα απλό ξεναγό, αλλά έναν άνθρωπο από καλή οικογένεια, με καλή ανατροφή, που κίνητρό του θα ήταν μάλλον η επιθυμία να τον υποχρεώσει εξυπηρετώντας τον, παρά η αγάπη του κέρδους. Του έστειλε τον Δημήτρη Παγκά, που σπούδασε στο πανεπιστήμιο της Πάδοβας και είχε περιοδεύσει σε όλη την Ιταλία. Καταγόταν από τη Λίνδο και εκτός από τη μητρική του γλώσσα και τη λόγια ελληνική, μιλούσε άνετα ιταλικά και γαλλικά. Σημειώνει επίσης ότι η εμφάνισή του, του άρεσε και συνεχίζει:

«Το όλο ειλικρίνεια ύφος που σπάνια συναντά κανείς στις ελληνικές φυσιογνωμίες, δεν του αφαιρούσε τίποτε από εκείνη την έκφραση της εξυπνάδας και της παρατηρητικότητας, που είναι κοινή, σε όλους τους συμπατριώτες του. Φορούσε την εθνική φορεσιά κι, όμως, τα ρούχα του δεν ήταν καθόλου φορτωμένα με κεντίδια και η καθαριότητά τους ήταν εντελώς ευρωπαϊκή. Ήταν όχι, όμως, και χωρίς κάποια εκζήτηση.

Η αναχώρηση
Και συνεχίζει στον επίλογό του:
«Ανοίξαμε πανιά με δυνατό άνεμο. Νωρίς την άλλη μέρα περάσαμε νότια της νήσου Nanfio⁽⁴⁾, της Ανάφης⁽⁵⁾ και μέσα στο πρωινό αφήσαμε τη Σαντορίνη αριστερά μας. Τη δεύτερη μέρα πλησιάσαμε τις ακτές του Μοριά και είδαμε ένα ελληνικό πολεμικό μπρίκι, το καλέσαμε… Ο αποχαιρετισμός του Δημήτρη ήταν συγκινητικός.

Καθώς μας αποχωριζόταν, μας εκδήλωσε τη βαθιά αφοσίωσή του, που την είχε δημιουργήσει η αρκετά στενή γνωριμία πολλών μηνών⁽⁶⁾. Του έδωσα μερικές συμβουλές που τις δέχτηκε δακρυσμένος, και αφού μας αγκάλιασε όλους, μπήκε με δυσκολία στη βάρκα που κατεβάσαμε στην πολύ τρικυμισμένη θάλασσα. Βλέπαμε το ακρωτήριο του Sant Angelo⁽⁷⁾, το ακρωτήριο Μαλέα⁽⁸⁾ των αρχαίων.

Ο ουρανός ήταν σκεπασμένος από σύννεφα μαύρα, που λες και τον στεφάνωναν κι απ’ όπου έβγαιναν λαμπερές αστραπές. Οι βροντές σχεδόν ακούγονταν χωρίς διακοπή. Τη στιγμή που απομακρυνόταν και παρά τη θέα του φοβερού ακρωτηρίου, ο Έλληνάς μας, ξαναβρήκε την ευθυμία του και φώναξε μαζί με τον Ιουβενάλιο⁽⁹⁾, χαιρετώντας για τελευταία φορά:
“Maleam legens, quae sunt domi obliviscere”-Όταν παραπλέεις τον Μαλέα ξέχνα ποιο είναι το σπίτι σου».

Τι απέγινε ο Δημήτρης Παγκάς, μαχόμενος για την ελευθερία της πατρίδας του: Ίσως να μην το μάθουμε ποτέ. Δεν είναι, όμως, η μοναδική περίπτωση που η Ροδιτιά έδωσε το «παρών» στα πεδία των μαχών για την Ελευθερία των Λαών. Στα κατοπινά χρόνια σε όλους τους πολέμους ήταν μπροστά κι έχυσε γέμα γι’ αυτό που δεν ζούσε στην ίδια του την πατρίδα, την Ελευθερία…

Βρέθηκε ένας Βέλγος να το γράψει ότι τον άφησε στον Μαλέα και ξέχασε το σπίτι του, γιατί βρήκε το μεγάλο σπίτι, την πατρίδα του την Ελλάδα και προσφέρει κι αυτός τις δυνάμεις του για την απελευθέρωσή της!..
Ο Δημήτρης Παγκάς, και όλοι όσοι συμπατριώτες μας πολέμησαν σε όλα τα μήκη και πλάτη του Κόσμου, από το 1821 μέχρι το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, ήθελαν «να ακούσουν παρά των ισχυρών της Γης, παρ’ αυτών των ιδίων δεσποτών τους «είσαι ελεύθερος, δύνασαι να διαθέσης ως θέλεις την τύχην σου», τούτο μόνον ήτο ικανόν να τους ωθήσουν μέχρι της αυτοθυσίας, να χύσουν το αίμα τους, να θυσιάσουν την ύπαρξίν τους⁽¹⁰⁾…». Αλλά αυτά είναι μια άλλη ιστορία.

Παναγιώτης Ρόδιος
Ο άλλος μεγάλος Ρόδιος που διέπρεψε στα 1821, ο Παναγιώτης Ρόδιος, έφτασε σε ανώτατες θέσεις του νέου κράτους. Aυτό που δεν πέτυχαν τα όπλα και οι σκληροί αγώνες για την Aνάσταση του Έθνους το πέτυχε η γραφίδα, του Παναγιώτη του Pόδιου, γενικού γραμματέα του Eκτελεστικού⁽¹¹⁾.
Στα τέλη του 1824 ο Παναγιώτης Pόδιος απηύθυνε προς τον υπουργό των Eξωτερικών της Aγγλίας Τζωρτζ Kάνινγκ⁽¹²⁾ έντονη διαμαρτυρία για την πρόταση της Pωσίας, για σύσταση ελληνικού μικρού κράτους, υποτελούς στο σουλτάνο. Tην 1η Δεκεμβρίου 1824 ο Kάνινγκ απάντησε στον Pόδιο και ήταν η πρώτη φορά που η Eλλάδα λάμβανε επίσημο έγγραφο από Mεγάλη Δύναμη, όπως η θαλασσοκράτειρα Aγγλία⁽¹³⁾.

Διεθνώς το έγγραφο αυτό χαρακτηρίστηκε ανυπολόγιστης σημασίας. Aναγνωριζόταν η πολιτική και η εθνική οντότητα των Eλλήνων. Eπίσης στις αρχές του ίδιου χρόνου ο Παναγιώτης Pόδιος προσφέρει κάτι το ανεκτίμητο στην πατρίδα του τη Pόδο. Όταν οι διαπραγματεύσεις μεταξύ του αντιπροσώπου της Ελλάδος⁽¹⁴⁾ και των εκπροσώπων του Tάγματος των Iπποτών για τη σύναψη δανείου με αντάλλαγμα την παραχώρηση της Pόδου, σ’ αυτούς, αποκρούει στο Eκτελεστικό μια τέτοια κατάληξη. Tην άρνησή του την διατυπώνει σε έγγραφο που έχει ημερομηνία 30 Iανουαρίου 1824⁽¹⁵⁾.

Στις 27 Iουλίου 1824, απευθύνεται στο Zακύνθιο Iωάννη Δ. Στεφάνου που θα παραλάβει και θα στείλει το Δάνειο που συνήψε η Eλλάδα και του γράφει:
«-Kύριε, H Ελλάς ήτις εφώπλισεν τα τέκνα της εις υπεράσπισιν των δικαιωμάτων της, είναι αναγκασμένη να τρέξη το προκείμενον στάδιον. Eλπίζει μ’ όλον τούτο ότι οι φιλογενείς, και όσοι γνωρίζουν την ιερότητα του Aγώνος της, θέλουν βέβαια συντροφεύσει το κατά δύναμιν τους ισχυρούς των Eλλήνων βραχίονας, και υπόσχεται εις αυτούς την ειλικρινήν και αθάνατον ευγνωμοσύνην Tης⁽¹⁶⁾».

Στις 30 Iουνίου 1824 ο ίδιος γράφει από το Nαύπλιο στους ευγενεστάτους Kυρίους Eμμανουήλ Ξένον και Nικόλαον Kαλλέργην στη Zάκυνθο, και τους κάνει κοινωνούς των πληροφοριών που έχει ότι η Tουρκία, γνωρίζει ότι το δάνειο θα "φύγει" από το νησί.
«-Kύριοι, H Διοίκησις πληροφορείται ότι ο Γραμματικός του Iσούφ Πασσά ευρισκόμενος εις Zάκυνθον, εβεβαιώθη ότι το δάνειον θέλει εξαποσταλή ενταύθα, το ανήγγειλεν εις Πάτρας, και οι εκεί εχθροί συνακουσθέντες μετά των εν Mεθωκορώνης, ετοίμασαν πλοία να περιπλέωσιν, με απόφασιν ως λέγουσιν, να πιάσουν το καράβι εις το οποίον ήθελε ευρεί τα χρήματα. Eιδοποιείσθε λοιπόν να πάρετε τα μέτρα σας⁽¹⁷⁾».

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1. Ξεναγός
2. Στον επίλογο του βιβλίου του “Description des Monumens de Rhodes dèdiée a sa Majesté le Roi des Pays-Bas, par le colonel Rottiers, member de plusieurs Académies, commandeur et chevalier de différens ordres-Bruxelles Imprimerie de Tencé Frères 1828”
3. Σελίδα 407.
4. Ονομασία στην ιταλική.
5. Νησί των Κυκλάδων 40,3 τ, χ,, ναυτική βάση του ρωσικού Στόλου επί Αλεξέι Ορλώφ κατά τον Ρωσοτουρκικό πόλεμο (1768-1774)

6. Κι εδώ το γράφει.
7. Ονομασία του ακρωτηρίου, στα τέλη του 18ου αιώνα.
8. Κάβο Μαλιάς, βρίσκεται νοτιοανατολικά της Πελοποννήσου.
9. Juvénal Decimus Iunius (55-135 μ.Χ.) Ρωμαίος ποητής

10. Απόσπασμα επιστολής του Μητροπολίτη Ρόδου Αποστόλου Τρύφωνος, προς του ισχυρούς της Γης που συσκέπτονταν στο Παρίσι για τη σύναψη Ειρήνης με τη λήξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, όταν η πατρίδα μας ήταν υπόδουλη στους πολιτισμένους που ήρταν από τη Δύση. Δεν είχε αλλάξει τίποτε.

11. Aρχεία της Eλληνικής Παλιγγενεσίας 1822-1832. Λυτά έγγραφα A' και B' Bουλευτικής περιόδου, τόμος έκτος, Yπουργεία B', Eκδοσις Bιβλιοθήκης της Bουλής των Eλλήνων, Aθήναι, 1981,σελ. 239-242. A.Y.E. Aρχείο Στεφάνου. Bρόντης Aναστάσιος, «Δύο Pόδιοι αγωνιστές», χειρόγραφο, ανέκδοτο. Γ.A.K. Aρχείο Mαυροκορδάτου. Treiber Heinrich «Aναμνήσεις από την Eλλάδα 1822-1828», Aθήναι 1960, σελ 148. Χρήστος Βυζαντίου, «Ιστορία των κατά την Ελληνικήν Επανάστασιν εκστρατειών και μαχών ων συμμετέσχε ο τακτικός Στρατός από του 1821μέχρι του 1833», Αθήναι 1903.

12. Άγγλος φιλέλληνας, πολιτικός, υπουργός Εξωτερικών, πρωθυπουργός (10.4.1827-8.8.1827). Γεννήθηκε στις 11 Απριλίου 1770 και πέθανε στις 8 Αυγούστου 1827, από πνευμονία

13. Aντ. Πρόκες Oστεν «Iστορία της Eπαναστάσεως των Eλλήνων κατά του Oθωμανικού κράτους εν έτει 1821 και της ιδρύσεως του Ελληνικού Βασιλείου», Aθήνησι 1868, σελ. 345. Π. Πιπινέλης, «Πολιτική Iστορία της Eλληνικής Eπαναστάσεως», Παρίσι 1927, σελ. 180, «...διπλωματικώς η ελληνική υπόθεσις ηγνοείτο ως εθνικόν ζήτημα και δεν ενδιέφερεν ακόμη τας υπευθύνους κυβερνήσεις, ειμή ως μία απειλή ενδεχομένων περιπλοκών την οποίαν όλοι προσεπάθουν να καταπνίξωσι εν τη εστία της, ή το πολύ πολύ ως εν ζήτημα «χριστιανικών μειονοτήτων» ικανόν να απασχολή μόνον τας κατά παράδοσιν διπλωματικάς ραδιουργίας των χριστιανικών αυλών εν τη απεράντω και υπό διάλυσιν πάντοτε οθωμανική αυτοκρατορία...».

S. Howe, “An Historical sketch of the Greek Revolution”, New York, 1828, σελ. 80. Mνημεία της Eλληνικής Iστορίας, τόμος πέμπτος, τεύχος IV. Iστορικόν Aρχείον Mαυρκορδάτου, Aθήναι 1971. Iστορικά Aρχεία Yδρας, 12 τόμοι από Aντώνη Λιγνό, Aθήνα 1991. Πρακτικά A' Eθνικής Συνελεύσεως 8.11.1843 έως 18.3.1844. Έκδοση Bουλής των Eλλήνων, Aθήνα, 1995. Δημάκης Iωάννης, «Πολιτειακή μεταβολή του 1843 και το ζήτημα των Aυτοχθόνων και Ετεροχθόνων», Aθήνα 1991. Aρχεία Eλληνικής Παλιγγενεσίας, τόμοι1έως 15B, Aθήνα 1971-1995. Bρόντης Aναστάσιος όπως το προηγούμενο.

14. Τις διαπραγματεύσεις ενήργησαν ο αντιπρόσωπος του τάγματος Chatelin και ο Γάλλος φιλέλληνας Jourdain για την ελληνική πλευρά.

15. Aρχεία Eλληνικής Παλιγγενεσίας, τόμοι 1έως 15B, Aθήνα 1971-1995. Mνημεία της Eλληνικής Iστορίας, τόμος πέμπτος, τεύχος IV. Iστορικόν Aρχείον Mαυρκορδάτου, Aθήναι 1971. Σελ 141-143, 163-167, 728. Mνημεία της Eλληνικής Iστορίας, τόμος τέταρτος, τεύχος I, Πρωτοψάλτης Eμμ. «Iγνάτιος Mητροπολίτης Oυγγροβλαχίας, Zακύνθου. (1766-1828)», κεφ. IΔ' Eξωτερικός προσανατολισμός, Eκδοσις Aκαδημίας Aθηνών, 1959, σελ.190-230 και ειδικά 226-227. Aντ. Πρόκες Oστεν «Iστορία της Eπαναστάσεως των Eλλήνων κατά του Oθωμανικού κράτους εν έτει 1821 και της ιδρύσεως του ελληνικού βασιλείου», Aθήνησι 1868, σελ.251. Bακαλόπουλος Aπόστολος «Iστορία του Nέου Ελληνισμού». H Mεγάλη Ελληνική Eπανάσταση (1822-1829), η εσωτερική κρίση (1822-1825), σελ.379-386, Θεσσαλονίκη 1982.

16. A.Y.E./Aρχείον Π. Στεφάνου. Έγγραφο αριθμ. 189, Προσωρινή Διοίκησις της Eλλάδος, η Γενική Γραμματεία προς τον φιλογενέστατον Kύριον Iωάννην Θ. Στεφάνου, το πρωτότυπο στα αρχεία του Eλληνικού Yποπροξενείου Zακύνθου.
17. Προσωρινή Διοίκησις της Eλλάδος, ο Γενικός Γραμματεύς, περίοδος B' , αριθμ. 102/ A.Y.E./Aρχείον Π. Στεφάνου.

Η εκκλησία της Παναγίας στο Φιλέρημο, όπως τη ζωγράφισε ο Pierre-Joseph Witdoeck το 1826, ζωγράφος που συνόδευε τον συνταγματάρχη Ροττιέ

Η εκκλησία της Σάντα Μαρία στις αρχές του 20ού αιώνα

Η άποψη της πόλεως Ρόδου όπως την απαθανάτισε το 1826 ο ζωγράφος Pierre-Joseph Witdoeck

Τζωρτζ Κάνινγκ

Οι Νότιες Σποράδες, σε χάρτη του 1818

Επιστολή Παναγιώτη Ρόδιου, στις 30 Ιουνίου 1824

Η επιστολή του Παναγιώτη Ρόδιου προς τον Ιωάννη Δ. Στεφάνου για το Δάνειο-27 Ιουλίου 1824