Το "φαινόμενο" των Ελλήνων μεταναστών στις ΗΠΑ

Rodiaki NewsRoom

Το παράδειγμα Δωδεκανησίων και Καρπαθίων

Γράφει ο Μανώλης Κασσώτης 

στο anamniseis.net

«Η διάθεσή μας από τον Πειραιά μέχρι τη Μασσαλία ήταν εύθυμη, αλλά μόλις μπήκαμε στον Ατλαντικό, σταμάτησε η λύρα, η τσαμπούνα και τα τραγούδια, και μας έπιασε μελαγχολία για τον κόσμο που αφήσαμε πίσω μας».

Με αυτά τα λόγια, ο Νίκος Σαΐτης περιέγραφε το πρώτο του ταξίδι στην Αμερική το 1906. Για να αντέξουν ψυχολογικά, οι μετανάστες χρειάζονταν ένα οικείο και γνώριμο περιβάλλον, που θα τους πρόσφερε σιγουριά και ασφάλεια. Γι’ αυτό, το περιβάλλον τους στην Αμερική αποτελούσαν συγγενείς και συγχωριανοί, που έμεναν στην ίδια γειτονιά, στο ίδιο σπίτι και δούλευαν στο ίδιο ανθρακωρυχείο ή εργοστάσιο.

Οι μετανάστες συγκεντρώνονταν σε ορισμένες συνοικίες, όπου δημιούργησαν ένα δικό τους «κάστρο» με τις οικογένειές τους, τις εκκλησίες που έκτισαν, τα σχολεία που άνοιξαν, τους συλλόγους που ίδρυσαν και το καφενείο της γειτονιάς.

Όμως, ήταν κάστρο χωρίς καστρόπορτες, αφού οι ένοικοί του μπαινόβγαιναν για να πάνε στις δουλειές τους, να ψωνίσουν και για άλλες ανάγκες. Βγαίνοντας από το «κάστρο» ερχόντουσαν σε επαφή με τον έξω κόσμο και επηρεάζονταν απ’ όσα έβλεπαν και άκουγαν.

Στην αρχή τους φαίνονταν παράξενα και ξένα, αλλά με τον καιρό τα συνήθιζαν. Ήταν ζήτημα χρόνου να διαλέξουν αυτά που τους άρεσαν. Με τον καιρό, το «κάστρο» έπεσε, όχι από πόλεμο ή επανάσταση, αλλά γιατί οι συνθήκες το επέβαλαν. Όμως, δεν εξαφανίστηκε. Έμειναν, μέσα στον καθένα, στη ψυχή και τη συνείδησή του, τα «υλικά» από τα οποία δημιουργήθηκε που τα κουβαλούσαν όπου κι αν πήγαιναν.

Προτιμούσαν περιοχές που μπορούσαν να βρουν δουλειά και να οργανώσουν την κοινωνική τους ζωή, ανάμεσα σε συμπατριώτες, συμβάλλοντας στη διατήρηση της πολιτισμικής τους κληρονομιάς που προσπαθούσαν να μεταλαμπαδεύσουν στα παιδιά τους. Αργότερα εναρμονίστηκαν με τους νόμους και τους θεσμούς της Αμερικής, διατηρώντας και τα χαρακτηριστικά του δικού τους πολιτισμού.

Εθελοντές
Μόλις η Αμερική μπήκε στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, χιλιάδες Ομογενείς κατετάγησαν εθελοντές στις Αμερικανικές ένοπλες δυνάμεις, θέλοντας να αποδείξουν ότι αγαπούσαν την θετή τους πατρίδα και αποτελούσαν μέρος αυτής.

Όσοι πολέμησαν απέκτησαν εμπιστοσύνη στον εαυτό τους, πίστεψαν στα ιδεώδη της Αμερικής, «τυλίχθηκαν» τη σημαία της και πήραν την απόφαση να μείνουν.
Αρκετοί παντρεύτηκαν και δημιούργησαν οικογένειες.

Η σταθερή εργασία, η επιτυχία στις επιχειρήσεις και η υπηρεσία στις Αμερικανικές ένοπλες δυνάμεις τους έδωσε το αίσθημα της ασφάλειας και της μονιμότητας, και ο Ελληνόφωνος τύπος και ομογενειακοί οργανισμοί τους προέτρεπαν να πάρουν την Αμερικανική υπηκοότητα.

Πολιτογράφηση
Στην αρχή η πολιτογράφηση αντιμετώπισε μεγάλη αντίδραση, επειδή για τους Έλληνες σήμαινε δήλωση πίστης σε μια καινούργια πατρίδα, που ισοδυναμούσε με «προδοσία» της μακρινής τους πατρίδας, και αφομοίωση στην Αμερικανική κοινωνία.

Όσοι αποκτούσαν την υπηκοότητα μπορούσαν να μπουν στην πολιτική ζωή της Αμερικής και να εργαστούν πιο ουσιαστικά για την νέα πατρίδα, αλλά κι αυτοί σε μια γωνιά της καρδιάς τους φύλαγαν την αγαπημένη τους πατρίδα. Οι μετανάστες αισθάνονταν ευγνωμοσύνη και σεβασμό στην Αμερική, αλλά δεν σήμαινε και απολησμονιά της παλιάς.

Την Πρωτομαγιά, που άλλοι συμμετείχαν σε μπολσεβίκικες διαδηλώσεις, αυτοί απείχαν, θέλοντας να δηλώσουν πως τα ιδεώδη και οι αξίες τους ταυτίζονται με των Αμερικανών. Άλλωστε, ελευθερία, ισονομία και ανθρώπινα δικαιώματα ήταν γεννημένα από μήτρα ελληνική.

Παρά την ιδεολογική ταύτιση των δύο πολιτισμών, για πολλούς η πολιτογράφηση σήμαινε αυτόματα και αφελληνισμό. Υποστήριζαν ότι οι Έλληνες έχουν τα προσόντα των αρχαίων προγόνων τους και δεν πρόκειται να αφομοιωθούν από ξένο πολιτισμό.

Όμως, αρκετοί θεωρούσαν αυτές τις ιδέες ασυμβίβαστες με την πραγματικότητα. Αφού ζούσαν μόνιμα στην Αμερική, γιατί έπρεπε, συγχρόνως να είναι και «ξένοι»; Αλλά, και για πρακτικούς λόγους αυξήθηκε η πολιτογράφηση.

Ο μεταναστευτικός νόμος του 1924 δυσκόλεψε την άφιξη γυναικών, παιδιών και άλλων συγγενών τους στην Αμερική. Έπρεπε να πάρουν την Αμερικανική υπηκοότητα για να μπορέσουν να τους φέρουν στην Αμερική. Η πολιτογράφηση των Ελληνοαμερικανών διευκόλυνε τη συμμετοχή τους στην Αμερικανική πολιτική και βοηθούσε τις Ελληνικές Εθνικές διεκδικήσεις.

Δεύτερη γενιά
Το 1910 από τα 10.322 Ελληνόπουλα που γεννήθηκαν στην Αμερική τα 7.293 είχαν Έλληνες και τους δύο γονείς, τα 2.548 είχαν Έλληνα πατέρα και τα 481 Ελληνίδα μητέρα. Το 1920 από τα 47.110 Ελληνόπουλα που γεννήθηκαν στην Αμερική τα 38.465 είχαν Έλληνες και τους δύο γονείς, τα 8.368 είχαν Έλληνα πατέρα και τα 277 Ελληνίδα μητέρα.

Η δεύτερη γενιά των Ελληνοαμερικανών, γεννιόταν σε μια οικογένεια με ισχυρούς οικογενειακούς, πολιτισμικούς και εθνικούς δεσμούς. Από την μια μεριά ήταν οι γονείς, ο παπάς και ο Έλληνας δάσκαλος, που γνώριζαν τον παλιό κόσμο που άφησαν πίσω τους.

Από την άλλη το δημόσιο σχολείο με τους μη Έλληνες φίλους τους, που έρχονταν σε επαφή κάθε μέρα, και η αμερικανική μεταναστευτική πολιτική που στόχευε στην ένταξή των στην αμερικανική κοινωνία.

Τα παιδιά ενοχλούνταν όταν οι γονείς τους μιλούσαν Ελληνικά μπροστά σε Αμερικάνους, γιατί προσδιορίζονταν ως «ξένοι», την ίδια στιγμή που καυχιόνταν πως ήταν Αμερικανοί.

Οι νέοι ανυπομονούσαν να μπουν στην Αμερικανική κοινωνία και να γίνουν δεκτοί από συμμαθητές και φίλους. Το πρόβλημα τους δεν το αντιλαμβάνονταν οι γονείς τους, που ήθελαν να διατηρήσουν την Ελληνική γλώσσα, τη θρησκεία και την πολιτισμική τους παράδοση.

Οικονομική κρίση
Τα προβλήματα της οικονομικής κρίσης έγιναν και δικά τους προβλήματα. H έγνοια και η φροντίδα για την οικονομική ανάκαμψη της Αμερικής ήταν κοινές σε Αμερικανούς και Έλληνες, όπως και η ανησυχία τους για το μέλλον της δημοκρατίας, ενόψει της εγκαθίδρυσης απολυταρχικών καθεστώτων στην Ευρώπη. Η συμμετοχή στην επίλυση των προβλημάτων της Αμερικής μείωσε το ενδιαφέρον τους για τις Ελληνικές υποθέσεις.

Ο κήπος τους στο Long Island απέκτησε μεγαλύτερο ενδιαφέρον απ’ το αμπέλι τους στη Κω. Οι υπεραστικοί δρόμοι της Αμερικής γίνανε πιο συναρπαστικοί απ’ τα μονοπάτια της Καρπάθου και οι ουρανοξύστες της Νέας Υόρκης επισκίαζαν την μεγαλοπρέπεια του Αττάβηρου.

Ιερείς, γονείς και φιλοπάτριδες ρωτούσαν: «Τι θα γίνουν τα παιδιά που γεννιούνται στην Αμερική;». Τελικά αποφάσισαν να ιδρύσουν συλλόγους, και σχολεία να διδάξουν πως οι αξίες του ελληνικού πολιτισμού είναι πανανθρώπινες που δεν ανταγωνιζόταν της Αμερικής, που δημιούργησαν με τις ίδιες αξίες.

Τελικά περιορίστηκαν στην διατήρηση της Ελληνικής πίστης και γλώσσας. Παρ’ όλα αυτά η νέα γενιά δεν έκοψε κάθε δεσμό με την Ελλάδα. Η Εκκλησία και οι τοπικοί σύλλογοι τους υπενθύμιζαν συνεχώς την Ελλάδα, την οποία επισκέπτονταν συχνά για να συναντήσουν συγγενείς και φίλους, αλλά και να βρουν νύφη.

Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος
Η Ιταλική εισβολή και η ηρωική αντίσταση των Ελλήνων ξεσήκωσε τον θαυμασμό των Αμερικάνων, και είχε αντίκτυπο στους Ελληνοαμερικανούς που έστρεψαν τα βλέμματα της ψυχής με στοργή και υπερηφάνεια στην μητέρα πατρίδα.

Έτσι με την είσοδο της Αμερικής στον πόλεμο, οι γιοι των περιφρονητέων μεταναστών, μπήκαν στις ένοπλες δυνάμεις της Αμερικής με ενθουσιασμό, αποφασισμένοι να υπερασπιστούν τα ιδεώδη και των δυο τους πατρίδων, Ελευθερίας και Δημοκρατίας.

Έτσι βελτιώθηκε η θέση των στην Αμερική και επιτάχυνε την ένταξης τους. Πολλοί έπαψαν να θεωρούν τους εαυτούς τους Έλληνες, παρά Αμερικάνοι Ελληνικής καταγωγής.

Μετά τον πόλεμο
Τα μεταπολεμικά χρόνια, ήταν περίοδος προόδου και ευημερίας για τους ομογενείς. Χιλιάδες ομογενείς που επέστρεψαν από τα πεδία των μαχών, εκμεταλλεύτηκαν τα κυβερνητικά προγράμματα υπέρ των βετεράνων, συνέχισαν τις σπουδές τους κι άνοιξαν επιχειρήσεις.

Στο μεταξύ, οι Ελληνοαμερικανοί άρχισαν εκστρατεία υπέρ των Ελληνικών εθνικών διεκδικήσεων, και οι Αμερικανικές εφημερίδες πρόβαλλαν τα φιλελληνικά αισθήματα του Αμερικανικού λαού.

Μεταπολεμική μετανάστευση
Αμέσως μετά τον πόλεμο, ο Ελληνισμός της Αμερικής τονώθηκε αριθμητικά, από το 1946-1960 περισσότεροι από 56.000 Έλληνες ήλθαν στην Αμερική και πολλοί Ελληνοαμερικανοί επισκέφτηκαν την Ελλάδα και συνέχισαν να στέλνουν δέματα και οικονομική βοήθεια στους συγγενείς τους. Παράλληλα, άλλαξε και η φυσιογνωμία των μεταναστών, μεταξύ αυτών υπήρχαν και αυτοί που έρχονταν για ανώτερες σπουδές.

Ακόμη και οι οικονομικοί μετανάστες δεν βρίσκονταν «στο έλεος του Θεού», γιατί είχαν συγγενείς, συγχωριανούς και φίλους, πρόθυμους να τους υποστηρίξουν.

Παρ’ όλα αυτά, πολλοί από τους καινούργιους μετανάστες, ένοιωθαν έναντι των παλαιών, αίσθημα υπεροχής, παραβλέποντας το γεγονός πως αυτοί οι «αμόρφωτοι»», σε καιρούς χαλεπούς κατάφεραν ν’ αποκτήσουν σεβαστές περιουσίες και να προοδεύσουν.

Οι νέοι μετανάστες έδωσαν καινούργια ζωή στην παροικία και ξαναγέμισαν την δεξαμενή του Ελληνισμού της Αμερικής. Ο αριθμός υποψηφίων συζύγων για τις Ελληνοαμερικανίδες της δεύτερης και τρίτης γενιάς αυξήθηκε.

Η κοινή εθνικότητα και η θρησκεία, σε συνδυασμό με την μεγάλη τους επιθυμία να διατηρήσουν την Ελληνική τους «φυσιογνωμία», ένωσε και έβαλε τους νεοφερμένους στην Ελληνοαμερικανική τροχιά.

Ένταξη
Από τη δεκαετία του 1960 οι Ελληνοαμερικανοί είχαν ενταχθεί πλήρως στην Αμερική και διέπρεπαν: Στην πολιτική κατελάμβαναν αξιόλογες θέσεις ως ομοσπονδιακοί, πολιτειακοί και δημοτικοί άρχοντες. Στις επιστήμες διέπρεπαν, ως καθηγητές και ερευνητές. Στις τέχνες διακρίνονταν ως παραγωγοί, σκηνοθέτες, ηθοποιοί, αρχιτέκτονες, ζωγράφοι και λογοτέχνες.

Μια ακόμη ευκαιρία
Ο μεταναστευτικός νόμος του 1965 έδωσε την ευκαιρία σε 100.000 Έλληνες να μεταναστεύσουν στην Αμερική στην δεκαετία 1965-75. Είναι η τελευταία «αιμοδοσία» που δέχθηκε ο Ελληνισμός της Αμερικής και έδωσε νέα ζωή σε συλλόγους και εκκλησίες.

Αυτή τη φορά δεν έρχονται μόνοι τους, φέρνουν τις γυναίκες και τα παιδιά τους, που φοιτούν πρώτα στα δημόσια σχολεία και συνεχίζουν ανώτερες σπουδές στα πανεπιστήμια.

Η Ομογένεια της Αμερικής προχωρεί με μεγάλα και σταθερά βήματα. Τα παιδιά αυτά, είναι συνειδητοποιημένα Ελληνόπουλα και το σπίτι τους, ένα ζωντανό Ελληνικό περιβόλι: μιλούν Ελληνικά, και τις Κυριακές οι γονείς τους τα παίρνουν στην εκκλησία και στο Κατηχητικό, και τις καθημερινές, στο απογευματινό Ελληνικό σχολείο, και συμμετέχουν στις συλλογικές οργανώσεις των νέων.

Το καλοκαίρι, μόλις κλείσουν τα σχολεία, φεύγουν για να περάσουν τις διακοπές τους στην Ελλάδα. Εκεί γνωρίζουν συγγενείς τους, έρχονται σε επαφή με τα ντόπια παιδιά και δημιουργούν φιλίες.

Επισκέπτονται τα αξιοθέατα και απολαμβάνουν τις παραλίες των νησιών, συμμετέχουν στις κοινωνικές και πολιτιστικές εκδηλώσεις. Έτσι αναβαπτισμένα επιστρέφουν στην Αμερική με εντυπώσεις, που θα τα συνοδεύουν σ’ όλη τους τη ζωή.

Η σημερινή γενιά των Ελληνοαμερικανών δεν αποτελείται μόνο από τα παιδιά των μεταναστών, υπάρχουν τα εγγόνια, τα δισέγγονα ακόμη τα τρισέγγονα αυτών που ήλθαν στις αρχές του 20ου αιώνα και μετά, που ξέρουν ότι κάποιος από τους προγόνους τους ήρθε από την Ελλάδα, είναι Αμερικανοί Ελληνικής καταγωγής και επισκέπτονται το τόπο της καταγωγής τους.

Υπάρχουν και οι Ελληνοαμερικανοί, που την ημέρα στην δουλειά τους αισθάνονται Αμερικανοί, και το βράδυ, όταν επιστρέφουν στα σπίτια τους, γίνονται Έλληνες.
– Το 1905, ήλθε η Μαρία Διακομιχάλη στην Αμερική και το 1908 γεννήθηκε η κόρη της Φραγκουλιά Παρζαζή. Η Φραγκουλιά παντρεύτηκε, έκαμε παιδιά, εγγόνια και δισέγγονα.

Σήμερα, πάνω από ένα αιώνα αργότερα, βλέπουμε ένα θαύμα: Τα τρισέγγονα της Μαρίας Διακομιχάλη δεν ξέχασαν τις Δωδεκανησιακές ρίζες τους. Ζουν και αισθάνονται Έλληνες και επισκέπτονται τακτικά το νησί τις καταγωγής τους.
Το 1903 ο Μανώλης Σταματάκης μετανάστευσε στην Αμερική.

Το 2003, ένα αιώνα αργότερα, βαπτίστηκε ο τρισέγγονος του, που φέρει το όνομα του, στην ίδια κολυμπήθρα που 122 χρόνια πιο μπροστά βαπτίστηκε ο προ-προπάπους του.

Αυτήν τη στιγμή έρχονται στο νου μου τα λόγια του Μανώλη Αθανασιάδη: «Γεννήθηκα Τούρκος, μεγάλωσα Ιταλός, γέρασα Αμερικάνος και θα πεθάνω Έλληνας» και προσπαθώντας να απαντήσω στην ερώτηση: «πιο θα είναι το μέλλον των Ελλήνων της Αμερικής;».

Η απάντηση, ίσως βρίσκεται σε μια άλλη παρατήρηση του ίδιου: «Η Ελλάδα είναι η μάνα μας και η Αμερική η γυναίκα μας».