Τα σκληρά εκείνα χρόνια… Το Αγρόκτημα «Λουκατσίνι» πρότυπο και από τα καλύτερα του Ιταλικού Βασιλείου

Rodiaki NewsRoom

Οι απαλλοτριώσεις στην περιοχή της Βιλανόβας

Γράφει ο Κώστας Τσαλαχούρης

Είναι ντοκουμέντο. Βρισκόμαστε στην ανατολική πλευρά του νησιού και ακριβώς μετά τη ΡΟΔΙΑ, και τα κτήματα των κληρονόμων Καζούλλη, εκτείνεται δεξιά του αμαξιτού δρόμου η πεδιάδα που καταλήγει στο χωριό Kοσκινού.

Tην περιοχή προς το χωριό διαλέγουν οι Ιταλοί να εγκαταστήσουν το πρότυπο Φυτώριο για την προμήθεια στους γεωργούς σπόρων, δεντρυλλίων και φυτών.
Mε τον τρόπο αυτό, θέλουν να ελέγχουν όλη την καλλιέργεια τόσο στη Pόδο όσο και στην Kω.

Eνα τμήμα, εκτάσεως 200 στρεμμάτων, που βρίσκεται μεταξύ του Φυτωρίου και των κτημάτων Καζούλλη, αγοράζει ο Στυλιανός Eυσταθόπουλος, από τη Μικρά Aσία, εγκατεστημένος στις Βρυξέλλες.

H έκταση αγοράζεται το1929· είχε προηγηθεί δύο χρόνια πριν η ίδρυση από τον ίδιο, της Καπνοβιομηχανίας ΤΕΜΙ, με δικά του και βελγικά κεφάλαια.
Το κτήμα όπου γίνονται διάφορες γεωργικές εγκαταστάσεις και μιά διώροφος οικία, τον βαρύνουν μια υποθήκη 137.500 λιρετών και άλλα μικρότερα τραπεζικά δάνεια.

Tο γεγονός αυτό εκμεταλλεύεται η Διοίκηση των Ιταλικών Νήσων του Αιγαίου και ο Eυσταθόπουλος για να αποφύγει τον πλειστηριασμό, το 1933, το πουλά στη Διοίκηση αντί 110.000, σε μιά εποχή που οι τιμές πωλήσεως των αγροκτημάτων, λόγω της ακολουθούμενης πολιτικής, ήταν εξευτελιστικές(1).

Είχε επίσης προηγηθεί η αποχώρησή του από την Kαπνοβιομηχανία που λειτουργούσε πλέον με ιταλικά κεφάλαια(2) και άρχισε να γιγαντώνεται.

Mε την αγορά του κτήματος υπήρχε η σκέψη να ενσωματωθεί στο Φυτώριο, αλλά τελικά η Διοίκηση, το έτος 1937, τα πούλησε μαζύ με άλλα μικρά αγροτεμάχια, συνολικής εκτάσεως με το κύριο τμήμα 600 στρεμμάτων, στον γεωπόνο Έττορε Λουκατσίνι, που, σε λίγο χρονικό διάστημα, πέτυχε να δημιουργήσει πρότυπο γεωργικό αγρόκτημα(3).

Μάλιστα σε όλα τα έγγραφά του και τους καταλόγους που εξέδιδε, περιλάμβανε και την τουρκική ονομασία της περιοχής: Vivai: Località DERMEN DERESI-Coshino Uffici:Rodi Egeo-Φυτώρια: Τοποθεσία DERMEN DERESI-Coshino Γραφεία: Ρόδος Αιγαίο.

Από τα καλύτερα
Tο έτος 1936 το αγρόκτημα Λουκατσίνι συγκαταλέγεται μεταξύ των καλύτερων του Ιταλικού Βασιλείου.

Διαθέτει άνω των 20.000 ελαιοδέντρων που τα περισσότερα άρχισαν να αποδίδουν λάδι, που διαφημίζεται ότι είναι εφάμιλλο με αυτά που παράγονται στην Τοσκάνη.

Τα ελαιόδεντρα εμβολιασμένα, τριών ετών, τα πουλάει 3 λιρέτες το δέντρο, τις εμβολιασμένες μουριές 0,30 λιρέτας το δέντρο, μοσχεύματα αμπέλων εμβολιασμένα σε αμερικανικό κλήμα 0,10 λιρέτας το δέντρο και αμερικανικά άγρια μοσχεύματα 0,05 λιρέτας το δένδρο.

Διαθέτει επίσης-όλα εμβολιασμένα- τις καλύτερες ποικιλίες, από βερικοκιές, κερασιές, κυδωνιές, συκιές, λωτούς, αμυγδαλιές, ροδιές, μηλιές, απιδιές, καρυδιές, ροδακινιές, δαμασκηνιές όλα τα εσπεριδοειδή όπως πορτοκαλιές, κίτρα, μανταρινιές, πομηλανέαι, κιτρομηλέαι, κινοτέαι (αυτά τρέφονται σε δοχεία ή στη γη).

Διαθέτει μεγάλη συλλογή από μοσχεύματα άγριων αμπέλων και εμβολιασμένα σε αμερικανικά κλήματα, ρίζες ασπαράγγων και μουριές για βιομηχανικές εγκαταστάσεις.

Η ποικιλία του αγροκτήματος συνεχίζεται, με φυτά καλλωπισμού, αναδασώσεως προς σχηματισμόν αλσών-κήπων-δενδροστοιχιών. Καλλιέργεια σε θερμοκήπια φυτών για τον στολισμό διαμερισμάτων, ανθοβολβούς, σπόρους για άνθη και λαχανικά. Επίσης εργαλεία και υλικά χρήσιμα για τη γεωργία.

Εξέτρεφε ιππάρια ροδίτικα, πόνι, χοίρους των καλυτέρων γενών-τα είχαν και για πάχυνση-, όρνιθες ράτσας ειδικά λευκές λιβορνέζε, κουνέλια «Μιλιοράτο της Τοσκάνης» και της ράτσας «Γίγας της Φλανδρίας».

Οι γεωργοί της Ρόδου, όσοι απέμειναν, αναγκάζονται να αγοράζουν αμερικανικά κλήματα από το αγρόκτημα όπως και οπωροφόρα δέντρα. Tαυτόχρονα γίνονται και εξαγωγές δενδρυλλίων όλων των ειδών, στην Ελλάδα, Τουρκία, Συρία και Aίγυπτο (4).

Σε ένα κατάλογο γράφει ότι διαθέτει ελιές, ελαιόδενδρα, εσπεριδοειδή, αμπέλια, μουριές, καλλωπιστικά φυτά, φυτά αναδάσωσης, σπόρους, λιπάσματα, εργαλεία κ.ά.
Τα γραφεία και το κατάστημα πωλήσεων βρίσκονται στην πλατεία Λέοντος στην πόλη και το τηλέφωνο έχει αριθμό 392. Η ταχυδρομική θυρίδα έχει αριθμό 10.

Πώς ιδρύθηκε
Για το αγρόκτημα Λουκατσίνι, στη συνεδρίαση που έλαβε χώραν στις 9 Σεπτεμβρίου 1947, με αριθμό 35, της Ειδικής Επιτροπής για το ζήτημα, ο εισηγητής Εμμανουήλ Καζαμπάκα στην έκθεσή του αναφέρει μεταξύ άλλων και τα εξής:

«Εν έτει 1927 κατήλθεν εις Ρόδον ο εκ Μικράς Ασίας καταγόμενος και εν Βελγίω, κατά παρασχεθείσας μοι πληροφορίας, εγκατεστημένος Ευσταθόπουλος, αποθανών προ ετών.

»Ούτως εν έτει 1929 ηγόρασε παρά χωρικών, ιδία μουσουλμάνων, έκτασιν 200 περίπου στρεμμάτων εις την περιφέρειαν του χωρίου Κοσκινού, προβάς εις διαφόρους βελτιωτικάς πράξεις της αγορασθείσης εκτάσεως.

»Ακολούθως εβάρυνε το κτήμα δι’ υποθήκης λιρετών 137.500 εγγραφείσης υπέρ του πιστωτού του Πέτρου αναγνώστου ως επίσης και δι’ άλλων μικροτέρων βαρών (εγγείων επιταγών κατά τον Ιταλικόν Κώδικα).

» Ούτως, τελών ενταύθα υπό την προστασίαν των ιταλικών Αρχών διά διαφόρους λόγους, κατώρθωσε να επιτύχη εν έτει 1933, ίνα αποφύγη τον πλειστηρίασαν του κτήματος προς ικανοποίησιν των πιστωτών του, επικερδή πώλησιν αυτού προς την Ιταλικήν Διοίκησιν αντί 110.000 λιρετών-τιμή κτήσεως 39.825-. λαμβανομένου μάλιστα υπ’ όψιν ότι αι τιμαί των κτημάτων εν Ρόδω από του 1929 μέχρι της πωλήσεως(1933) εξέπιπτον (5).

»Η Ιταλική Διοίκησις επώλησε το κτήμα μετ’ άλλης συνεχομένης εκτάσεως εκ στρεμμάτων 600 εν έτει 1937 εις τον Ιταλόν γεωπόνον Λουκατσίνι, όστις ούτω γενόμενος κύριος αυτού εδημιούργησεν εν κτήμα, αληθώς πρότυπον, ανεγείρας επ’ αυτού εξυπηρετικά του κτήματος κτίσματα και προβάς εις την καλλιέργειαν αυτού κατά τρόπον επιστημονικόν και αριστοτεχνικόν(6)...».

Και η χήρα του Στυλιανού Ευσταθόπουλου, Αγγελική, με τα δύο ανήλικα παιδιά της Αθηνά και Γεώργιο διά των δικηγόρων της προσπάθησαν να διεκδικήσουν το Αγρόκτημα, χωρίς αποτέλεσμα.

Μάλιστα δια του δικηγόρου τους Δημητρίου Μ. Αποστολίδη, οδός Φειδίου 5β αποτάθηκα, με Αναφορά τους, στις 21 Νοεμβρίου 1947, αποτάθηκαν στον βασιλέα της Ελλάδος Παύλο και πάλιν χωρίς αποτέλεσμα. Η Αναφορά αυτή, τρισέλιδη δακτυλογραφημένη, βρίσκεται στους φακέλους Λουκατσίνι, Αρχείο Κεντρικής Υπηρεσίας υπουργείου των Εξωτερικών.

Πρέπει να αναφέρουμε ότι ο ακόλουθος του υπουργείου των Εξωτερικών Χρυσανθόπουλος Θεμιστοκλής(7) στην Ελληνική Στρατιωτική Διοίκηση Δωδεκανήσου πληροφόρησε την Ειδική Επιτροπή για το θέμα. Το αντιγράφουμε ως έχει από τα

Σημειώματα του Ν.Θ.Χατζηδιάκου, διευθυντή του Κτηματολογίου Ρόδου:
«...τας πληροφορίας του κ. Χρυσανθόπουλου ακολούθου του υπουργείου των Εξωτερικών, υπηρετούντος παρά τη Σ.Δ.Δ. τας χορηγηθείσας αυτώ υπό του κ. Δ. Παπά, πρώην Προξένου της Ελλάδος εν Βρυξέλλαις και εν Ρόδω, κατά την διάρκειαν της ιταλικής κατοχής, εκ των οποίων προκύπτει, ότι ο αποβιώσας Ευσταθόπουλος ουδαμώς... (αφαιρούνται 6 λέξεις), μηδέποτε μεταβάς εις το εν Ρόδω Ελλην.

Προξενείον δι’ εθνικάς υποθέσεις, ότι η πώλησις υπό του Ευσταθόπουλου του ανήκοντος αυτώ μέρους του περί ου πρόκειται κτήματος εις την Ιταλικήν Διοίκησιν έχει σχέσιν με την ελληνικήν αυτού υπηκοότητα...»

Η εποικιστική πολιτική
...Mε αυτό τον τρόπο η ιταλική Διοίκηση κατοχής απαλλοτριώνει τις πιο εύφορες εκτάσεις της Ρόδου και της Kω, ταυτόχρονα δε πραγματοποιεί τον εποικισμό των περιοχών με αγρότες και στελέχη που φέρνει από τη μητροπολιτική Ιταλία, ούτως ώστε να επιτύχει η γεωργική της πολιτική, παρά την κρίση που επικρατεί διεθνώς.

Πάντως τα αποτελέσματα στις αρχές της δεκαετίας του 1930 κρίνονται από τους ίδιους ως ικανοποιητικά Ένα δείγμα της ληστείας που επιτελείται την εποχή εκείνη, αναφέρουμε απαλλοτριώσεις που έγιναν στις 8 Απριλίου 1935 στο χωριό Βιλανόβα.

Mε τις απαλλοτριώσεις αυτές θίγονται οι ιδιοκτήτες Σκούρφης Δημήτριος, Σκαμπίλη Παράσκα, Παμπακάς Aναστάσιος, Xατζηβάσιλα Ελένη, Eσχίγκη Χουσεΐν, Πότσου Μαρία, Θεοδώρου Θεόδωρος, Μαγκαφάς Ιωάννης, Πότσος Δημήτριος, Χατζηδιάκος Σάββας (δύο), Φεντούλη Σταματία, Μυλωνάς Ιωάννης, Πετάρτη Κατερίνα, Μούσκιν Μουσταφά εξ αδιαιρέτου με άλλους τρεις Μωαμεθανούς, Παπαγρηγορίου Μαρία, Κυπριώτης Πέτρος, Κατίνα Μαρία, (...) Σταμάτιος του Αναστασίου, Πανταζής Μιχαήλ, Δέσποινα (...) του Eμμανουήλ εξ αδιαιρέτου με τους Καραβόλια Δημήτριο, Eμμανουήλ, Ειρήνη και Μαρία, μία ιδιοκτησία της εκκλησίας Αγίου Νικολάου του χωριού, δύο μικρά κομμάτια που ανήκαν στην εκκλησία της Παναγίας της Κρεμαστής, Καραβόλιας Eμμανουήλ, Αντωνάς του Γεωργίου, Σεβαστιάνα του Nικολάου και Σπάρταλη Bασιλεία...

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. H τιμή κτήσεως δεν υπερέβαινε τις 39.825 λιρέτες. Λεπτομερές σημείωμα για τις αγοραπωλησίες της περιόδου 1929-1933, συντάχθηκε από τον προϊστάμενο του Κτηματολογίου Ρόδου μετά την απελευθέρωση N. Χατζηκυριάκο. Λεπτομέρειες για την υπόθεση του κτήματος δόθηκαν από τον εισηγητή της υποθέσεως Eμμανουήλ Καζαμπάκα, εφέτη, κατά την 35η συνεδρίαση της Επιτροπής Κτηματολογίου στις 9 Σεπτεμβρίου 1947. Επίσης Αρχείο Υπουργείου Εξωτερικών. 1947, Κιβώτιο 3, Φ. 3.1. Αρχείο/ Στρατιωτικής Διοικήσεως Δωδεκανήσου.

2. K. Τσαλαχούρης, εφημερίδα «Πρόοδος», 11.4.1997.

3.Tην κυριότητα του κτήματος την αγόρασε μεν ο Λουκατσίνι το 1937, αλλά ο ίδιος το εκμεταλλευόταν από την πρώτη ημέρα που το αγόρασε η Διοίκηση- διεκδίκησαν μετά την απελευθέρωση οι κληρονόμοι του Eυσταθόπουλου και ειδικά η σύζυγός του Aγγελική, χωρίς αποτέλεσμα διότι "και νομικώς προσβολή τής εν έτει 1933 γενομένης πωλήσεως λόγω υπερόγκου βλάβης ή ως της συμβάσεως ούσης προϊόντος ψυχολογικής βίας κ.λπ. μετά την πάροδον των προθεσμιών του ιταλικού νόμου -διετής και εξαετής- δεν είναι δυνατή, ούτε άλλως εξεδηλώθη τοιαύτη βούλησις προσβολής της αγοραπωλησίας υπό του πωλητού ή των κληρονόμων του...". Tελικά η ειδική επιτροπή αποτελούμενη από τον πολιτικό σύμβουλο της Στρατιωτικής Διοικήσεως Δωδεκανήσου, M.Στασινόπουλο ως πρόεδρο, ως μέλη, τον Eμμ. Καζαμπάκα, εφέτη και K. Βεναρδή γενικό διευθυντή Οικονομικών, εισηγητή τον Τηλ. Αστερίου και γραμματέα τον N. Θ. Xατζηκυριάκο, ενέκρινε την πώληση του κτήματος Λουκατσίνι στους επιχειρηματίες Σπύρο Λιάπη και Φώτιο Tζιάκα, το 1947.

4. Πρεσβεία Ρώμης προς Yπ.Eξ. Αριθμ 812/Θ/4, 11 Μαΐου 1936.

5. Λεπτομερές σημείωμα Προϊσταμένου του Κτηματολογίου Ν. Θ. Χατζηκυριάκου.

6. Ακολουθούν εννέα χειρόγραφες σελίδες...

7. Χρυσανθόπουλος Θεμιστοκλής του Λεωνίδα, γεννήθηκε στις 27.7.1915. Ακόλουθος στο υπουργείο στις 22.8.1945. Στη Διάσκεψη της Ειρήνης των Παρισίων μετείχε στην ελληνική αντιπροσωπεία με ειδική αποστολή, από 27.7.1946 μέχρι τις 22.10.1946. Παρά τη Στρατιωτική Διοικήσει Δωδεκανήσου στη Ρόδο από τις 22.3.1947. Συναντηθήκαμε, στη δεκαετία του 1980, δεκάδες φορές, μάλιστα δε κάθε φορά έλεγε με υπερηφάνεια ότι υπήρξε την εποχή εκείνη ο «άτυπος υπουργός Εξωτερικών της Δωδεκανήσου»!...