Δρ. Ιωάννης Ηλ. Βολανάκης: Προύμνη των πτηνών (Prunus avium), κοινώς κερασιά

Rodiaki NewsRoom

Φαρμακευτικά και αρωματικά φυτά της Ελλάδας

Γράφει o
Δρ. Ιωάννης Ηλ. Βολανάκης
Επίτιμος Έφορος Αρχαιοτήτων

Η Προύμνη των πτηνών (Prunus avium), κοινώς κερασιά, είναι δένδρο της Συνομοταξίας των Αγγειοσπέρμων (Magnoliophyta), της Ομοταξίας των Δικοτυληδόνων (Magonliopsida), της Υφομοταξίας των Ροδιδών (Rosidae), της Τάξεως των Ροδωδών (Rosales), της Οικογενείας των Ροδοειδών (Rosaceae), της Υποοικογενείας των Αμυγδαλοειδών (Amygdalοides), του Γένους Προύμνη (Prunus) και του Είδους των Πτηνών (Prunus avium).

Το Γένος Κέρασος περιλαμβάνει περίπου σαράντα πέντε (45) είδη των ευκράτων χωρών, μερικά από τα οποία έχουν καρπό εδώδιμο. Η κερασιά κατάγεται πιθανώς από την περιοχή εκείνη, η οποία κείται μεταξύ Εύξεινου Πόντου και Κασπίας Θάλασσας, απ’ όπου μεταφερθηκε στην Ευρώπη και στη Μικρά Ασία, πιθανώς από τα πτηνά. Η ονομασία «Κέρασος» ή «Κερασέα», φαίνεται να προέρχεται από τη λέξη «κεραία, η», εξαιτίας της ορθόκλαδης διαμόρφωσης του δένδρου αυτού. Σύμφωνα με μία άλλη εκδοχή, η ονομασία του δένδρου «κέρασος» προέρχεται από το ότι αυτό κατάγεται από την περιοχή της πόλεως «Κερασούς, η», του Ευξείνου Πόντου.

Η καλλιέργεια της κερασιάς ήταν γνωστή στην Ελλάδα από την Προϊστορική Εποχή. Αναφέρεται από τον Θεόφραστο, ο οποίος την ονομάζει «Κέρασος, ο» και από τον Διοσκουρίδη. Ο γνωστός Ρωμαίος στρατηγός, πολιτικός και διάσημος καλοφαγάς Λεύκιος Λικίνιος Λούκουλλος (Leucius Licinius Lucullus, * 118 - + 57/56 π. Χ.), λέγεται ότι μετέφερε στην Ιταλία την κερασιά, τη βυσσινιά και τη βερικοκιά, κατά τις πρώτες δεκαετίες του 1ου αιώνα π. Χ.

Η κερασιά είναι δένδρο φυλλοβόλο, συνήθως ορθόκλαδο (ύψους 20-25 μ.). Έχει φύλλα απλά, διατεταγμένα κατ’ εναλλαγήν και αδενοφόρα. Χαρακτηριστικοί είναι δύο αδένες, οι οποίοι βρίσκονται στην κορυφή τω φύλλων και στη βάση του ελάσματος αυτών. Φέρει απλούς οφθαλμούς ανθοφόρους και βλαστοφόρους ή φυλλοφόρους. Οι ανθοφόροι οφθαλμοί είναι μασχαλιαίοι, πλάγιοι και ουδέποτε επάκριοι. Οι επάκριοι οφθαλμοί είναι πάντοτε βλαστοφόροι. Κάθε ανθοφόρος οφθαλμός περικλείει συνήθως τρία ή και περισσότερα άνθη.

Τα άνθη είναι λευκά, μεγάλα, πενταμερή, έχουν στεφάνη πλατειά, με 5 πέταλα και 5 σέπαλα, ανά 2-6 διατεταγμένα σε σκιαδόμορφες δέσμες, με έναν στύλο και πολυάριθμους στήμονες. Η επιφυής ωοθήκη δίδει έναν εδώδιμο και γλυκό καρπό, δρύπη σφαιρική ή καρδιόσχημη, με σάρκα κόκκινη, πορφυρόχρωμη ή κιτρινοκόκκινη, η οποία περικλείει τον πυρήνα (κουκούτσι).

Σημειωτέο ότι τα άνθη όλων των ποικιλιών της κερασιάς είναι αυτόστειρα, ήτοι δεν αυτογονιμοποιούνται. Η γονιμοποίηση αυτών γίνεται με τη γύρη άλλων φυτών, πραγματοποιείται δηλαδή σταυρεπικονίαση. Κύριο ρόλο στη μεταφορά της γύρης έχουν οι μέλισσες, γι’ αυτό και στις καλλιεργούμενες εκτάσεις με κερασιές είναι απαραίτητη η ύπαρξη κυψελών με μέλισσες. Η σημαντική καρποφορία της κερασιάς αρχίζει περίπου από το πέμπτο έτος του δένδρου και διαρκεί επί 50-60 έτη.

Ποικιλίες
Υπολογίζεται ότι υπάρχουν μερικές εκατοντάδες από διαφορετικές ποικιλίες κερασιάς. Η γεύση του καρπού (γλυκειά ή υπόξινη, περισσότερο ή ολιγότερο αρωματική) και το εξωτερικό χρώμα του καρπού (λευκάζον, κιτρινωπό, κόκκινο ζωηρό, πορφυρένιο καρμινίου ή μαυριδερό) παραλλάσσουν σημαντικά.

Οι καλλιεργούμενες ποικιλίες διακρίνονται σε δύο βασικές ομάδες, ήτοι: τις μαλακόκαρπες, με σάρκα υδαρή και τις τραγανόκαρπες, με σάρκα συνεκτική, τραγανή, η οποία είναι κατάλληλη για κονσερβοποίηση. Οι δύο πιο γνωστές ποικιλίες κερασιών ήσαν οι εξής: κεράσια των Βοδενών, πετροκερασιά ή Ναπολέων και η κερασιά Ρουπτόβου.

Το ξύλο της κερασιάς έχει χρώμα ρόδινο ανοικτό και χρησιμοποιείται κυρίως στη λεπτοξυλουργική.-

Κεράσια
Οι καρποί της κερασιάς, τα κεράσια, δεν είναι μόνο πολύ νόστιμα και θρεπτικά φρούτα, αλλά και ανήκουν στα φρούτα εκείνα, τα οποία προστατεύον συνολικά την υγεία του ανθρώπου. ‘Ενα φλυτζάνι κεράσια (περίπου 20 κεράσια) δίδει:

1) Θερμίδες 87 kcal, 2) Υδατάνθρακες 22 g 3) Πρωτεϊνες 1,46 g 4) Λιπαρά 0,28 g 5) Φυτικές ίνες 22 g

Φαρμακευτικές ιδιότητες
και χρήσεις
1) Τα κεράσια βοηθούν στην αντιμετώπιση της δυσκοιλιότητας, καθώς περιέχουν μεγάλες ποσότητες οργανικών οξέων και φυτικών ινών. Επίσης είναι πλούσια σε β-καροτένιο, βιταμίνη C κάλιον, μαγνήσιον και φολικόν οξύ.

2) Το έντονο και χαρακτηριστικό χρώμα των κερασιών οφείλεται σε μίαν ομάδα χημικών ουσιών, της ανθοκυανίνης. ‘Ερευνες έχουν δείξει, ότι οι ανθοκυανίνες συμβάλλουν στην καλή λειτουργία του καρδιαγγειακού συστήματος και ενδεχομένως ανακουφίζουν από τον πόνο, που μπορεί να σχετίζεται με την αρθρίτιδα.

3) Τα κεράσια είναι επίσης πλούσια σε ορισμένες φυτοχημικές ουσίες, οι οποίες ονομάζονται φωτοστερόλες και βοηθούν στη μείωση της χοληστερόλης.

4) Άλλα οφέλη των κερασιών στην υγεία του ανθρώπου είναι η πρόληψη της δημιουργίας πλάκας των δοντιών, άρα της τερηδόνας. Ακόμη, σύμφωνα με νεότερες επιστημονικές έρευνες, άτομα τα οποία καταναλώνουν περίπου 220 γραμμάρια κερασιών την ημέρα ή αντίστοιχη ποσότητα χυμού κερασιών, έχουν σημαντικά πλεονεκτήματα στην πρόληψη της ουρικής αρθρίτιδας.

5) Συνεπώς, τα κεράσια, εκτός τη γευστική ικανοποίηση, την οποία μας παρέχουν, μας εφοδιάζουν και με χρήσιμα θρεπτικά συστατικά για τη θωράκιση της υγείας μας και επιπροσθέτως είναι πολύ καλή επιλογή για άτομα, τα οποία κάνουν δίαιτα, αφού έχουν μικρή θερμιδική απόδοση και ταυτόχρονα δημιουργούν το αίσθημα του κορεσμού.

Αρχαία Γραμματεία
Α) Θεόφραστος ο Ερέσιος
1) «Ίδιον δε τη φύσει δένδρον ο κέρασός εστι, μεγέθει μεν μέγα και γαρ εις τέτταρας και είκοσι πήχεις, έστι δε ορθοφυές σφόδρα, πάχος δε ώστε και δίπυχυν. Φύλλον δε όμοιον τω της μεσπίλης, σκληρόν δε σφόδρα και παχύτερον, ώστε τη χροιά πόρρωθεν φανερόν είναι το δένδρον. Φλοιόν δε την λειότητα και την χρόαν και το πάχος όμοιον φιλύρα, δι’ ο και κίστας εξ αυτού ποιούσιν, ώστερ και εκ του της φιλύρας. Περιπέφυκε δε ούτος, ούτε ορθοφυής, ούτε κύκλω κατ’ ίσον, αλλ’ελκηδόν περιείληφε κάτωθεν άνω προσάγων, ώσπερ η διαγραφή των φύλλων. Και λοπιζόμενος ούτος εκδέρεται, εκείνος δ’ επίτομος γίνεται και ου δύναται».
(Θεόφραστος, Περί φυτών ιστορίας, 3, 13, 1-3).

2) «Η δ’ υγρότης των μεν πάχος έχει μόνον, ώσπερ των οπωδών, των δε και δακρυώδης γίνεται, καθάπερ ελάτης, πεύκης, τερεβίνθου, πίτυος, αμυγδαλής, κεράσου, προύμνης, αρκεύθου, κέδρου, της ακάνθης, της Αιγυπτίας πτελέας και γαρ αύτη φέρει κόμμι, πλην εκ του φλοιού, αλλ’ εν τω κωρύκω, έτι δε αφ’ ων ο λίβανος και η σμύρνα, δάκρυα γαρ και ταύτα και το βάλσαμον και η χαλβάνη και ει τι τοιούτον έτερον».
(Θεόφραστος, Περί φυτών ιστορίας 9, 1, 1-2).

Β) Διοσκουρίδης ο Πεδάνιος
ή Αναζαρβεύς
«Κεράσια και αυτά μεν χλωρά λαμβανόμενα ευκοίλια τυγχάνει, ξηρά δε ίστησι κοιλίαν. Το δε κόμμι των κεράσων βήχαν χρονίαν ιάται λαμβανόμενον μετά κράματος, εύχροιάν τε και οξυδερκίαν και όρεξιν ποιεί. Ωφελεί δε και λιθιώντας μετ’ οίνου πινόμενον».
(Διοσκουρίδης, Περί ύλης ιατρικής Ι, 113).

Ζαχαροπλαστική
Από τα κεράσια παρασκευάζονται, μεταξύ άλλων, γλυκά κουταλιού, μαρμελάδες, χρησιμοποιούνται σε τούρτες, κέικ κ.λπ.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
Ι. Ηλ. Βολανάκης, Φαρμακευτικά και αρωματικά φυτά της Δωδεκανήσου, περιοδικό «ΔΩΔΕΚΑΝΗΣΙΑΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ», τ. ΚΔ’ (Ρόδος 2010), σ. 712-749.
Εγκυκλοπαίδεια ΝΕΑ ΔΟΜΗ, τ. 13 (Αθήνα αν. χρ. εκδ.), σ. 318.
Ν. Εμμ. Παπαδογιαννάκης, Κρητικό Ιατροσόφιον του 19ου αιώνα (Ρέθυμνον 2001), σ. 164.
Ευ. Φραγκάκι, Η Δημώδης Ιατρική της Κρήτης (Αθήναι 1978).
Γ. Χριστόπουλος (Επιμέλεια), Εκδοτική Αθηνών (Αθήνα 1990).
Βotanica. Das Abc der Pflanzen. 10.000 Arten in Text und Bild (Koeln 1998), σ. 308.
R. Scheppelmann, Flora Graeca. Sibthorpiana, Volksausgabe, Edition Kentavros, (Hamburg 2017).