Τα κρεοπωλεία, τα παντοπωλεία, η επιβλητική Ψαραγορά, στη Ρόδο κάποτε

Pοδούλα Λουλουδάκη

Η Νέα Αγορά που οι Ιταλοί την έφτιαξαν κι εμείς την ερημώσαμε

Ένα οδοιπορικό στη Νέα Αγορά όπως ήταν κάποτε, τότε που έσφυζε από ζωή, που χτυπούσε εκεί η καρδιά της πόλης, που όλοι οι καλοί είχαν συγκεντρωθεί μαζί, κι έβρισκες γύρω σου και του πουλιού το γάλα!

Από τότε, το 1929 που οι Ιταλοί αποφάσισαν να δημιουργήσουν στη Ρόδο ένα εμπορικό κέντρο, κατά τα πρότυπα τα ευρωπαϊκά, και μέχρι τις δεκαετίες του ΄50, του ’60, και του ’70, ο παλμός χτυπούσε στο Μαντράκι, εκεί που επί ιταλοκρατίας ξεπέζευαν απ΄ τα γαϊδουράκια και τα μουλάρια τους οι κάτοικοι των χωριών για να επιστρέψουν με προμήθειες, εκεί που συνέρρεαν από τις συνοικίες της πόλης για να κάνουν τα ψώνια τους.

Με κέφι, με γέλια, με μερακλήδικες συμπεριφορές, με τον Παναγιώτη το χαμάλη που δεν φόρεσε ποτέ στη ζωή του παπούτσια, και το Σαδίκ, που έφερνε από τ΄ Ασγούρου τις μυρτιές για να στολίσει τα κρεοπωλεία! Πόσο μακρινά φαίνονται τώρα όλα αυτά όταν το μόνο φως που ανάβει τα βράδια στη Νέα Αγορά, είναι του «Παλλάδιον» του Νίκου Παπασταματίου που είναι από τότε φωταγωγημένο και κρατάει τα φώτα του ανοιχτά μέχρι σήμερα! Σε μιά Νέα Αγορά νεκρή, όπου οι χρήσεις άλλαξαν και η μεγάλη πλειοψηφία των καταστηματαρχών εξαφανίζεται το χειμώνα, για να επιστρέψει με τους πρώτους τουρίστες. Εμείς, που αλλιώς ξεκινήσαμε, μένουμε τώρα να κλαίμε για την κλειστή πόλη. Κλειστή λόγω μελαγχολίας!

OI ΠΑΝΤΟΠΩΛΕΣ-Θ ΜΑΝΟΥΣΟΣ-Ν ΒΟΛΟΝΑΚΗΣ-Ι ΠΑΠΑΣΤΑΜΑΤΙΟΥ-Χ-ΡΙΦΑΤ

ΕΡ. Από πότε θυμάστε τη Νέα Αγορά;
Από το 1963, από πεντε με έξι χρονών. Εδώ μεγάλωσα, στη Νέα Αγορά, εδώ θυμάμαι να λύνω την αριθμητική, να γράφω εκθέσεις στο Γυμνάσιο, να ετοιμάζω εργασίες στο Πανεπιστήμιο, να περιφέρομαι με τη στολή ως δόκιμος αξιωματικός… Όλη η ζωή μου είναι γύρω από τη Νέα Αγορά.

Κρεοπωλείο διακοσμημένο με μυρτιές λόγω εορτών

ΕΡ. Τι πρέπει να ξέρουμε γι αυτήν πότε τη δημιούργησαν οι Ιταλοί και ποιος ήταν ο σχεδιασμός τους;
Δημιουργήθηκε το 1929, με σχέδια του ιταλού αρχιτέκτονα Φλορεστάν Ντι Φάουστο. Ο στόχος των Ιταλών ήταν να συγκεντρώσουν τις εμπορικές δραστηριότητες, κατά το πρότυπο των πολεοδομικά συντεταγμένων πόλεων. Θα έπρεπε το οργανωμένο εμπόριο, ειδικά των υγειονομικού ενδιαφέροντος χρήσεων, να είναι συγκεντρωμένο όλο σ΄ ένα κτηριακό συγκρότημα κατά τα πρότυπα των σύγχρονων τότε αγορών. Έτσι συγκεντρώθηκαν εκεί τόσο η λιανική πώληση, δηλαδή τα μαγαζιά, όσο και μέρος της χονδρικής: Παντοπωλεία, μανάβικα, κρεοπωλεία, η ψαραγορά, και ελαφρότερες χρήσεις όπως καφενεία, και μερικά καταστήματα νεωτερισμού που πουλούσαν κάποια μοντέρνα ρούχα όπως ήταν μπλούζες, και νάιλον κάλτσες για τις γυναίκες. Οι Ιταλοί είχαν καταφέρει ώστε κατεβαίνοντας ο Ροδίτης από τα χωριά ή από τις συνοικίες της πόλης, να βρίσκει εκεί τα πάντα. Μάλιστα, πριν τον πόλεμο, όταν έρχονταν οι άνθρωποι από τα χωριά με τα γαϊδουράκια τους, τα μουλάρια τους, κάποια από τα οποία έσερναν κάρα, τα έδεναν στην απέναντι πλευρά της οδού Γαλλίας, εκεί που σήμερα είναι τα πολυκαταστήματα «Μango» και η τράπεζα. Οι Ιταλοί είχαν τις κοριέρες (λεωφορεία) έξω από το Ήχος και Φως που έφερναν κόσμο από τα χωριά.

ΕΡ. Εκεί ήταν το κέντρο λοιπόν, εκεί χτυπούσε ο παλμός της πόλης!
Όλα ξεκινούσαν και κατέληγαν στη Νέα Αγορά. Μάλιστα οι Ιταλοί είχαν δημιουργήσει και παγοποιία που παρήγαγε παγοκολόνες, που βρισκόταν ακριβώς δίπλα στο δικό μας κατάστημα, το «Παλλάδιο». Η παγοποιία παρήγαγε πάγο μέχρι και τη δεκαετία του ΄70. Τον πάγο τον άλεθαν επιτόπου, με μηχανές που είχαν εγκατεστημένες και μ΄ αυτό τον τρόπο έψυχαν τα ψάρια και τα τοποθετούσαν σε κασέλες, σε ειδικούς θαλάμους κάτω από την Ψαραγορά.

ΕΡ. Εντυπωσιακό κτήριο η Ψαραγορά, έργο κι αυτή του Ντι Φάουστο, ο οποίος δημιούργησε πολλά ακόμα κτήρια του κέντρου!
Δέσποζε η ψαραγορά, την οποία κι αυτή βέβαια έφτιαξε ο Ντι Φάουστο, πρωτοπορώντας σε αρχιτεκτονικό στιλ, με πάγκους από γρανίλια και άπλετο νερό ούτως ώστε να καθαρίζεται κάθε απόγευμα. Ο Ντι Φάουστο είναι αυτός που «έδεσε» τη μορφή του συγκροτήματος με το ανατολίτικο περιβάλλον στο οποίο ήταν ενταγμένη αρχιτεκτονικά η Ρόδος, εξ ου και οι καμπύλες, ο λευκός και κίτρινος χρωματισμός και οι εκλεκτιστικές διακοσμήσεις στα κτήρια.

Η Ψαραγορά

ΕΡ. Τα ψάρια από πού ψαρεύονταν;
Τα ψάρια έρχονταν απ΄ όλα τα νησιά της Δωδεκανήσου, γινόταν πρώτη διαλογή από τους χονδρέμπορους και κατόπιν πώληση χονδρική και λιανική στο σημείο που προείπαμε.

ΕΡ. Τι ώρα ξεκινούσε η ζωή στη Νέα Αγορά;
Η ζωή ξεκινούσε από τις 4 το πρωί, με τους ψαράδες και τους μανάβηδες με δεδομένο ότι στις δύο πτέρυγες που κατασκευάστηκαν αργότερα στον εσωτερικό χώρο, εγκαταστάθηκαν κυρίως έμποροι φρούτων και λαχανικών, κάνοντας λιανική πώληση. Η χονδρική ήταν στην Τάφρο, πίσω από τα ταξί, στο σημείο που ακόμα μέχρι σήμερα οι παλιοί Ροδίτες το ονομάζουν «λαχαναγορά». Μέσα στη Νέα Αγορά, λειτουργούσε και αυτόνομο γραφείο Αγορανομίας της «Ελληνικής Βασιλικής Χωροφυλακής». Για παράδειγμα, χωροφύλακες που διεξήγαγαν ελέγχους στη Νέα Αγορά ήταν ο Αχιλλέας Αγγούριας, πατέρας του Ανδρέα, και ο Τάσος Ζέρβας ενώ διοικητής για μια συγκεκριμένη περίοδο ήταν ο Γεράσιμος Παυλάτος. Υπήρχε έλεγχος τιμών και ο πατέρας νου, ο Γιάκγκος Παπασταματίου, έλεγε ότι όλοι οι έμποροι θα πρέπει να είχαν δύο σελίδες στο ποινικό τους μητρώο… Τόσο στενά που τους παρακολουθούσαν. Για μια δεκάρα σε πήγαιναν στο δικαστήριο!

ΕΡ Ποιοι ήταν οι κρεοπώλες της Νέας Αγοράς;
Ο Κωνσταντούρας από τα Κοσκινού, ο Κουφολούκας από τα Τριάντα, ο Παπανικολάου ο πατέρας του γιατρού, ο Μαντάς, ο Σεβαστάκης από τα Κοσκινού ο πατέρας του Νίκου του τουριστικού πράκτορα, ο Γιωργίου από τα Τριάντα, ο Ρουμελιώτης, ο Οικονομάκης ο επονομαζόμενος και Μπαμπούλας, ο Ευστρατίου, και πόσοι άλλοι…

1960 Μανάβικα

ΕΡ. Οι μανάβηδες;
Οι αδελφοί Μαυρομούστακοι, ο Τούρκαλης που μετά έφτιαξε το ξενοδοχείο «Κάμειρος», ο Συριανός που γυάλιζε τα μήλα με την πετσέτα. Αυτός, μαζί μ΄ έναν άλλο που το είχανε, είχαν ένα τραπέζι στη μέση μ΄ ένα ούζο «Κολοσσός», κι ένα ουίσκι Black Label, κι έπιναν λίγο-λίγο κατά τη διάρκεια της ημέρας. Ο Μαμάκας, ο Καριώτης και άλλοι.

ΣΕ ΚΡΕΟΠΩΛΕΙΟ ΟΙ Ν.ΕΥΣΤΡΑΤΙΟΥ και Ι.ΠΑΠΑΣΤΑΜΑΤΙΟΥ. Ο υπάλληλος ενημερώνεται από τη ΡΟΔΙΑΚΗ

ΕΡ. Φρέσκα αυγά και κοτόπουλα!
O Κωνσταντής Μηνέτος, παππούς του Κώστα, κι ο Γιάγκος Τσίνας.

ΕΡ. Παντοπωλεία ποιοι είχαν;
Είχε ο Θωμάς Μανούσος, ο Μουχντίν Ριφάτ, ο Πανηγύρης, ο Πολιάς, ο Ορφανίδης, ο Τούτσης, ο Χριστοφίδης, ο Βολονάκης, ο Λουϊζίδης και ήταν και του πατέρα μου του Γιάγκου Παπασταματίου (Παλλάδιον).

Μανάβικο

ΕΡ. Κάβες ποτών;
Ο Δημήτρης Παπαδόπουλος που πουλούσε τα τοπικά λικεράκια: «Μάγκα», «Στρέγκα», «Κοριαντολίνο» και όλων των ειδών τα λικέρ φρούτου: μπανάνα, τσέρι και άλλα, καθώς και τα κρασιά της ΚΑΙΡ, χύμα και εμφιαλωμένα, τα ούζα και τα βερμούτ του Φώκιαλη και πολλών άλλων μικρών οικοτεχνιών.

Απόδειξη πληρωμής ενοικίου καταστήματος επι Αγγλικής κατοχής 1945 σε 3 γλώσσες

ΕΡ. Ποια ήταν τα εστιατόρια;
Το «Αστόρια» του Κλουβάκη, ο «Νηρέας» των Φαρμακίδηδων και αργότερα η «Καλή Καρδιά». Το Σουβλατζίδικο-Καφενείο ήταν του Μουσταφά.

ΕΡ. Ζαχαροπλαστεία;
Του Δημητριάδη από τον οποίο πήρε το όνομα και όλη η περιοχή. Έδιναν όλοι ραντεβού «στου Δημητριάδη». Δίπλα, το «Πανελλήνιο» του Θωμόγλου.

Το μανάβικο του Μαυρομούστακου

ΕΡ. Χρυσοχοΐα;
Λουϊζίδης, και Κοντοβέρος

ΕΡ. Καταστήματα Νεωτερισμού;
Κλεάνθης Παπασταμάτης, Ιατρίδης, Κορκίδας, Τοδουλάκης, Βεργωτής, Μαρκουλής, κι ο Χαραλαμπίδης, με κολόνιες και καλλυντικά. Ας μου συγχωρεθεί οποιαδήποτε παράλειψη.

ΕΡ. Βιβλιοπωλεία;
Ολυμπίτης, Ιωαννίδης, Μακρής,

ΕΡ. Πρακτορείο Ταξιδίων;
Είχε ο Φίλιππος Γιαμαλής

ΕΡ. Ηλεκτρικά Είδη;
Ο Κώστας Βρούχος, και ο Παντελής Κωσταρίδης

Μανάβικο

ΕΡ. Είχε μέχρι μαγαζιά με σφουγγάρια!
Τέτοια μαγαζιά είχαν ο Μυστιλιάδης και ο Νικολίτσης. Ενώ ο Δοξόπουλος είχε μαγαζί με είδη ψαρικής αλλά και με πύλινα.

ΕΡ Πόσα κουρεία είχε;
Δύο, του Αρκά και των Μουστάκα-Έλενα

ΕΡ. Φαρμακεία;
Του Φανουράκη που είναι το παλαιότερο φαρμακείο, του Φωτάκη και του Ευτυχιάδη.

ΕΡ. Καφενεία;
Ο Παραής με το καφενείο «Σύμη», που υπάρχει μέχρι σήμερα. Άνοιγε στις 4 η ώρα τα ξημερώματα για να πιούν καφέ οι ψαράδες και οι μανάβηδες. Το δε μεσημέρι του Σαββάτου ήταν το σημείο που συγκεντρώνονταν τα συνεργεία και οι εργολάβοι πλήρωναν το προσωπικό τους.

ΕΡ. Περίπτερα;
Του Κατσαρά, το οποίο υπάρχει ακόμα και του Δαμοκλή, απέναντί του. Στο εσωτερικό της Νέας Αγοράς ήταν και το περίπτερο του Λυκούργου.

ΕΡ. Η Νέα Αγορά ήταν πάντα ανοιχτή, όλες τις ώρες;
Τα παλαιότερα χρόνια και μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ΄60, η Αγορά έκλεινε γύρω στις 7 με 8 το απόγευμα τις εισόδους της, με σιδερένιες πόρτες. Κάποια εποχή υπήρχε και φύλακας.

ΕΡ. Τι άλλο θυμάστε, τι γινόταν, τι άλλο τραβούσε την προσοχή;
Υπήρχαν κάποιοι χαρακτηριστικοί τύποι που ήταν συνδεδεμένοι με την εικόνα και τη λειτουργία της. Ένας τέτοιος ήταν ο Παναγιώτης ο Λουκέρος, ο οποίος πέθανε πριν από ένα-δυό μήνες. Ήταν αχθοφόρος, με καροτσάκι. Ήταν πάντα ξυπόλυτος, στη ζωή του δεν έβαλε ποτέ παπούτσια! Και ο Σαδίκ από τ΄ Ασγούρου, που έφερνε τις μυρτιές για να στολίσει τα κρεοπωλεία το Πάσχα. Η Νέα Αγορά είχε κόσμο και ζωή χειμώνα-καλοκαίρι με αιχμή τα Χριστούγεννα και το Πάσχα. Το καλοκαίρι δε η Αγορά αποτελούσε ξεχωριστό σημείο αναφοράς για τους πρώτους τουρίστες της Ρόδου, οι οποίοι έκαναν τη βόλτα τους αγοράζοντας τα πραγματικά τοπικά προϊόντα.

ΕΡ. Ο δεύτερος όροφος του κτηρίου πότε φτιάχτηκε;
Μετά το 1963, ο δήμαρχος Πετρίδης κατασκεύασε το δεύτερο όροφο όπου εγκαταστάθηκαν οι καλύτεροι δικηγόροι και συμβολαιογράφοι. Εκεί επίσης ήταν τα ραφεία που έκαναν πολύ δουλειά με τους Έλληνες τουρίστες οι οποίοι έρχονταν στη Ρόδο, κι αγόραζαν τα κασμίρια και τα αγγλικά υφάσματα και τα έραβαν σ΄αυτά για να τα πάρουν μαζί τους φεύγοντας. Επίσης, στο δεύτερο όροφο της Νέας Αγοράς λειτουργούσαν τα γραφεία και τα πιεστήρια της εφημερίδας «Πρόοδος» και τα γραφεία της «Ροδιακής», τα οποία ωστόσο προϋπήρχαν.

ΕΡ. Πότε άρχισαν ν΄ αλλάζουν όλα;
Η παρακμή ξεκίνησε από το τέλος της δεκαετίας του ΄70 με την αλλαγή των χρήσεων. Έφυγαν τα μανάβικα, έγιναν τουριστικά, έφυγαν τα κρεοπωλεία έγιναν γυράδικα, γεγονότα που άλλαξαν τη φυσιογνωμία της Αγοράς και απέτρεπαν τους Ροδίτες από το να την επισκέπτονται και να μπαίνουν στο κέντρο. Αν προσθέσουμε σ΄ αυτά το κυκλοφοριακό πρόβλημα, την έλλειψη παρκινγκ καθώς και τις αλλαγές στις καταναλωτικές συνήθειες του Ροδίτη, θα φτάσουμε στο σημερινό αποτέλεσμα και την απαξίωση της Νέας Αγοράς.