Η γυναικεία παραδοσιακή φορεσιά Καλύμνου

Rodiaki NewsRoom

Η Δωδεκάνησος φοράει τα παραδοσιακά της

Eπιμέλεια - φωτογράφηση Μιχάλης Μαννάκης

Email: mannakis.m@gmail.com

Με τη στήριξη της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου (Τμήμα Πολιτισμού)

Μες στην αυλή στην Παναγιά, πρεπίζαν το χορό,
κόρες π' αλλαξοφόρεσαν, παλιάς ζωής στολίδια:
Καβάδια χρυσομέταξα, απ' τον καλό καιρό,
φλουριά σε στήθη κεντητά, με γλάστρες και πλουμίδια.
Καλύμνικο ίσο παίζαν, λαούτα με βιολιά
και νέοι που βαριοστόλιζε, γαλάζιο σαλιβάρι,
θυμίζαν που 'χε το χωριό, στα χρόνια τα παλιά,
μια σφουγγαράδικη ομορφιά, με ηλιογραμμένη χάρη…

Η Κάλυμνος… Η δική μας Ιθάκη…
Οι γυναίκες της Καλύμνου, όπως και οι άντρες τους, διατηρούν όλη τους τη δωρική αρρενωπότητα, που κληρονόμησαν από παππούδες και γιαγιάδες. Χεροδύναμες κι εργατικές, κάνουν πολλά και γερά παιδιά, που τ' ανατρέφουν με σπαρτιάτικη αντίληψη.

Ξέρουν να υφαίνουν μόνες στους αργαλειούς, τα μάλλινα, πολύχρωμα χράμια. Το μαλλί από τα πρόβατα μόνες το κατεργάζονται, το βάφουν, το κλώθουν και το ρίχνουν στο «λάκκο» (αργαλειό). Εκτός από τα χράμια, τα δίμιτα και άλλα, υφαίνουν και ψιλά μεταξωτά, «μεσάλλες» (πετσέτες φανταχτερές) καθώς και τις «ρασές», μικρές κουβέρτες υφασμένες με μαλλί και μετάξι, που μ' αυτές τυλίγουν τα μωρά τους. Ρασές υφαίνουν και για τα δικά τους τα κρεβάτια, ιδίως τα νυφικά.

Λεβέντικος ο τόπος, λεβέντες οι άνθρωποι, με λεβέντικη ψυχή… Και οι φορεσιές, δεν θα μπορούσαν να είναι αδιάφορες. Με γούστο και καλαισθησία, δημιουργήθηκαν οι τοπικές ενδυμασίες, που αναδείκνυαν τη γνωστή ομορφιά και αρχοντιά των γυναικών της Καλύμνου.

Η ονομασία της φορεσιάς, το καβάδι, αποδίδεται στο εξωτερικό κομμάτι που είναι καβάδι, δηλαδή, ένδυμα κοπής, ράσου ή αντερί. Το καβάδι ήταν αρχικά η παραδοσιακή γυναικεία φορεσιά της Καλύμνου, που αργότερα, απλοποιήθηκε, τροποποιήθηκε και εξελίχθηκε σε φουστάνι. Μεγαλύτερο λαογραφικό ενδιαφέρον, παρουσιάζει το καβάδι, με πολλά ανατολίτικα στοιχεία στο σύνολό της. Αποτελείται από το πουκάμισο, το καβάδι, τη νεντρέικη (υδραίικη) ζώνη, τις κάλτσες και τα παπούτσια. Στο κεφάλι, το σταμπωτό τσεμπέρι. (βλ. Εικ. 1)

Εσωτερικά φοριέται το πουκάμισο, (η πουκαμίσα), βλ. Εικ. 2, φτιαγμένο συνήθως από ολόλευκο, βαμβακερό ύφασμα, με διακριτικό κέντημα στο μπούστο και στην άκρη. Εξωτερικά το καβάδι, μακρύ, μέχρι τους αστραγάλους, διακρίνεται ανάλογα με το ύφασμα σε καθημερινό (λινό), σχολιανό (μεταξωτό), και πολίτικο (χρυσομέταξο). Το στήθος ανοιχτό, για να φαίνεται το κεντητό ύφασμα της πουκαμίσας και τα πλούσια χρυσαφικά που φορούσαν οι κοπέλες (βλ. Εικ. 3).

Διπλωμένο στα χέρια (Εικ. 4) και στο δεξί πόδι το ύφασμα, για να φαίνονται τα κεντίδια της πουκαμίσας (Εικ 5). Στη μέση, κουμπώνει σταυρωτά με σούστες, που καλύπτει η πλούσια, φαρδιά και μακρά ζώνη. Το νυφικό καβάδι, έχει ολόλευκο χρώμα. Τα περισσότερα υφάσματα, εξαιρετικής υφής και ποιότητος, τα έφερναν οι σφουγγαράδες από τη Βεγγάζη, όταν ανθούσε η σπογγαλιεία στις ακτές της Β. Αφρικής.

Το κλασικό καβάδι όμως, όπως που φορούσαν οι παλαιότερες Καλύμνιες, αλλά και πολλές από τις σύγχρονες, γινόταν από τα «λυώνια» λεγόμενα μεταξωτά της Λυών (Γαλλία), χρυσαφί, σκούρο πράσινο, βυσσινί ή μπλε.

Η επίσημη νεντρέικη (υδραίικη) ζώνη, μεταξωτή, πολύχρωμη, με ρίγες και κρόσια, ενώ η καθημερινή, από μαύρο, σκληρό ύφασμα, περασμένο δύο φορές από τη μέση και δένει πίσω, με μεγάλο περίσσεμα (βλ. Εικ. 6).

Το σταμπωτό, τουλπάνικο παραδοσιακό τσεμπέρι, (βλ. Εικ. 7) καλοσιδερωμένο, με διπλή κόκκα (τσάκιση) στην κορυφή, σε μπεζ ή κίτρινες αποχρώσεις, διπλής όψεως, που η μία απεικονίζει έναν αετό, για ελεύθερη και η άλλη, στεφάνι για παντρεμένη, ώστε να καταλαβαίνουν τα παλικάρια, αν η κοπέλα είναι διαθέσιμη.

Οι νύφες, κοσμούν το κεφάλι με ολόλευκο τσεμπέρι, το οποίο αφήνουν ανοιχτό, άδετο, για να πάρει τη μορφή πέπλου. Η βιομηχανία των τσεμπεριών στην Κάλυμνο ήταν πολύ διαδομένη παλαιότερα. Έλληνες που κατοικούσαν στον Τσεσμέ της Μικρασίας και σε άλλες χώρες της Ανατολής τη μετέφεραν στο νησί και για πολλά χρόνια, δημιουργούσαν τα πολυποίκιλα κεφαλομάντηλά τους.

Η βιομηχανία, έχασε την πρώτη ακμή της με τον πόλεμο, για να καταλήξει σε σπάνια και απλή χειροτεχνία. Στην Κάλυμνο τώρα, υπάρχουν μόνο δυο τσεμπεράδικα, όπου οι τεχνίτες, τεντώνουν τα τουλπάνια στα μεγάλα τελάρα και σταμπάρουν τη νησιώτικη διακόσμηση.

Οι κάλτσες, λευκές, βαμβακερές, φτάνουν μέχρι τα γόνατα. Τα παπούτσια είναι κομψές, μαύρες γόβες. Αρμαθιές από χρυσές λίρες, ντούμπλες και κωσταντινάτα, καρφίτσες, αλυσίδες με σταυρούς κι άλλα κοσμήματα στο στήθος. Σκουλαρίκια, δαχτυλίδια και βραχιόλια συμπληρώνουν το στολισμό της Καλυμνιάς με την επίσημή της φορεσιά.

Το καλύμνικο φουστάνι, (Εικ. 8) είναι το πρώτο βήμα προς την ευρωπαϊκή φορεσιά. Αποτελεί σύγχρονη εξέλιξη και απλοποίηση του καβαδιού, έχει το ίδιο τσεμπέρι στο κεφάλι, ίδιες κάλτσες, ίδια παπούτσια και αυτό που αλλάζει είναι το φόρεμα. Λαιμόκοψη κλειστή, στενό κορσάζ, με πολύ βαριά, σουρωτή φούστα από υφαντό, λινό ή μεταξωτό ύφασμα. Αν το ύφασμα είναι πολύ καλό, μεταξωτό ή χρυσομέταξο, φοριέται και ως νυφικό.

Προκειμένου να δώσουν όγκο στο κάτω μέρος και να αναδείξουν την πλούσια θηλυκότητα της γυναίκας, μέσα από το φουστάνι, υπάρχει σουρωτό μισοφούστανο, δετό στη μέση, ολόλευκο, με κέντημα στο κάτω μέρος, που εξέχει κάτω από το φουστάνι.

Καλυμνιές και Καλύμνιοι, ντόπιοι ή της διασποράς, που αριθμούν περί τους 100.000 (εκατό χιλιάδες) αξιοποιούν στο έπακρο την παραδοσιακή φορεσιά και κρατούν σταθερή την παράδοση, όπου και αν βρεθούν.

Ακόμα και σήμερα, πολλές Καλυμνιές, παντρεύονται φορώντας λευκό καβάδι στην εκκλησία, που το αλλάζουν στη δεξίωση με σύγχρονο νυφικό. Γιατί οι Καλύμνιοι, παραμένουν δυναμικοί, εργατικοί, δραστήριοι, πετυχημένοι, αυθεντικοί και ξεχωριστοί και κουβαλούν μέσα τους την παράδοση της αγαπημένης τους πατρίδας, σε όποια γωνιά της γης και αν αναγκαστούν να μεταναστεύσουν…

Οι παραδοσιακές γιορτές κάθε καλοκαίρι, που μαζεύονται οι απανταχού Καλύμνιοι, είναι ανεπανάληπτες. Η διατήρηση της παράδοσης για τους Καλύμνιους, αποτελεί τον κρυφό τους σύνδεσμο με τον τόπο που γεννήθηκαν

Στην εικόνα 9 βλέπουμε νεαρές και ηλικιωμένες Καλυμνιές με τις παραδοσιακές τους φορεσιές κατά τον παρελθόντα χρόνο ενώ στην εικόνα 10 βλέπουμε την Καλύμνικη παραδοσιακή φορεσιά έτσι όπως την αποτύπωσε η Αθηνά Ταρσούλη στο έργο της «Δωδεκάνησα 1947-1950».

ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ: ΕΝΩΣΗ ΚΑΛΥΜΝΙΩΝ ΡΟΔΟΥ «Ο ΕΝ ΚΑΛΥΜΝΩ ΑΓΙΟΣ ΣΑΒΒΑΣ»
ΜΑΡΙΑ ΒΑΛΛΑ "ΠΑΛΙΕΣ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΚΑΛΥΜΝΟΥ"
Η Ελληνική Λαϊκή Φορεσιά (Τόμοι Πρώτος & Δεύτερος) Αγγελική Χατζημιχάλη, Μουσείο Μπενάκη, Εκδόσεις "Μέλισσα".
Καρότση Β. Ειρήνη: Η τοπική ενδυμασία σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας.