Εκατό οικογένειες στη Ρόδο, από το Λιβίσι της Τουρκίας, διηγούνται!
ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΚΕ 5082 ΦΟΡΕΣ
Ο ξεριζωμός από το χωριό που έμεινε φάντασμα στην έρευνα της κ. Άννας Γρηγοριάδου-Γιαννίκη
Το 1930 κατά την απογραφή των Ιταλών, στη Ρόδο ζούσαν 100 οικογένειες που ήρθαν από το Λιβίσι, το χωριό-φάντασμα της Μικράς Ασίας έτσι όπως στέκει άδειο και ερημωμένο απ΄ όταν έφυγαν οι τελευταίοι κάτοικοί του, το 1923 με την ανταλλαγή των πληθυσμών. Όσοι έμειναν εγκατέλειψαν οριστικά τον οικισμό έπειτα από έναν καταστροφικό σεισμό το 1957, με επίκεντρο το Φετιγιέ (τη Μάκρη όπως την έλεγαν τότε). Το Λιβίσι ρήμαξε από ανθρώπους, αλλά και από το πλιάτσικο.
Ήδη όμως από το 1914 οικογένειες άρχισαν να εκτοπίζονται, και άνδρες να εξορίζονται στο πλαίσιο του σχεδίου των Νεότουρκων για την εκκένωση των παραλίων από τους Έλληνες.
Μέχρι το 1918 υπολογίζεται ότι τα Τάγματα Εργασίας των Τούρκων (Αμελέ Ταμπουρού) οδήγησαν στο θάνατο 250 χιλιάδες Έλληνες που τους είχαν στείλει να εκτελέσουν βαριές εργασίες. Στην πραγματικότητα επρόκειτο για μια εφιαλτική μέθοδο εθνοκάθαρσης καθώς οι περισσότεροι δεν κατάφεραν να επιβιώσουν.
Τότε ήταν που ο προπάππους της Άννας Γρηγοριάδου-Γιαννίκη, Λιβισιανής τρίτης γενιάς πήρε χαμπάρι ότι θα τον στείλουν στα Τάγματα, έφυγε με την οικογένειά του, κι ήρθε στη Ρόδο χωρίς να πάρει τίποτα μαζί του.
Από τότε που ξεκίνησε την έρευνά της εντόπισε 80 οικογένειες στη Ρόδο, κυρίως στην πόλη, τη Λάρδο και τα Καλαβάρδα και μίλησε με τις 40 για τις μνήμες τους ενώ ακόμα 10 δέχτηκαν να μιλήσουν μαζί της, κι η έρευνά της συνεχίζεται.
Μιλάει με πάθος, αλλά και γλύκα για εκείνους που ξεριζώθηκαν αλλά και τις μετέπειτα γενιές που έμειναν πίσω να θυμούνται. Συνεχίζει μαζί με τη «Λυκία» την έρευνα, θα εκδώσει άλμπουμ και θα κρατήσει ζωντανές τις μνήμες, αφού η πρωτογενής μαρτυρία έχει εκλείψει και οι 90άρηδες της δεύτερης γενιάς ευτυχώς της μίλησαν!
Η οικογένειά σας άφησε το Λιβίσι, κι εγκαταστάθηκε στη Ρόδο. Ποιες ήταν οι συνθήκες τότε, κι οι λόγοι που η οικογένειά σας εγκατέλειψε το σπίτι της;
Απ΄ ό,τι μου έλεγε η γιαγιά μου η Ανεζούλα Μάρτη, το σπίτι τους ήταν στη Mάκρη, το σημερινό Φετιγιέ και το εξοχικό τους ήταν στο Λιβίσι. Η οικογένεια της γιαγιάς μου ήρθε στη Ρόδο το 1918 πριν από ακριβώς 100 χρόνια, νωρίτερα από την ανταλλαγή πληθυσμών που έγινε το 1922-23. Οι Τούρκοι ήθελαν να εντάξουν τον προπάππου μου στα τάγματα εργασίας, τα «Αμελέ Ταμπουρού». Την εποχή εκείνη γυρνούσαν τα σπίτια και τα καφενεία, κι έψαχναν τους άντρες με τη σειρά των ονομάτων που είχε η λίστα που κρατούσαν στα χέρια τους. Ο προπάππους μου, πήρε χαμπάρι ότι στη λίστα αυτή περιλαμβάνεται και το δικό του όνομα και θα ΄ρθει η σειρά του. Πήρε την οικογένειά του, είπε ότι πάει διακοπές στη Ρόδο, άφησε όλα τα υπάρχοντά του εκεί και ήρθε. Δεν ξαναπήγε ποτέ πίσω.
Ξεριζωμός! Τι έλεγε στη συνέχεια, νοσταλγούσε εκείνα τα μέρη;
Έλεγε, «ας έβλεπα τη Μάκρη ξανά, κι ας πέθαινα…»! Αυτή είναι η ιστορία της οικογένειάς μου, αλλά και άλλων οικογενειών που κατέληξαν στη Ρόδο ή και αλλού.
Όλοι έφυγαν εκείνη την ίδια περίοδο;
Γύρω στο 1918 έφυγαν όσοι είχαν πληροφορίες ότι τα πράγματα δεν πάνε καλά για τους Έλληνες. Οι πληροφορίες αυτές έρχονταν από την Ελλάδα και όσοι είχαν εμπορικές σχέσεις με την Ελλάδα τις είχαν πρώτοι. Η Δωδεκάνησος ήταν υπό Ιταλική κατοχή και οι Δωδεκανήσιοι πήγαιναν στην περιοχή της Λυκίας, για εργασία. Δούλευαν τα καλοκαίρια και επέστρεφαν το χειμώνα. Οι Λιβισιανοί της Ρόδου, στην πλειοψηφία τους ήρθαν το 1918-20 δηλαδή νωρίτερα από την ανταλλαγή πληθυσμών. Οι περισσότεροι όμως εκείνη την ίδια περίοδο πήγαν στο Καστελλόριζο.
Πώς ζούσαν στο Λιβίσι;
Υπάρχει πληροφορία που λέει ότι το Λιβίσι ήταν το μόνο μέρος που δεν είχε τζαμί. Ήταν αγαπημένοι οι χριστιανοί και οι μουσουλμάνοι μεταξύ τους. Κι άλλες πληροφορίες λένε ότι υπήρχε Χότζας ο οποίος όμως τα βράδια ποσπέριζε με το δικό μας παπά. Επιπλέον γίνονταν μεικτοί γάμοι. Υπάρχουν στη Ρόδο οικογένειες δεύτερης γενιάς και συνεχίζω την έρευνά μου για να λύσω κι εγώ τις απορίες μου.
Γιατί επέλεξε τη Ρόδο για να εγκατασταθεί η οικογένειά σας όπως και τουλάχιστον 40 οικογένειες ακόμα από το Λιβίσι; Ποιος ήταν ο λόγος;
Ήρθανε στη Ρόδο γιατί ήταν κοντά. Οι πιο πολλές όμως οικογένειες κατέφυγαν στο Καστελόριζο γιατί ήταν ακόμα πιο κοντά και το κριτήριο για την επιλογή τους ήταν: «να είμαστε κάπου εδώ κοντά για να μπορούμε να επιστρέψουμε…»! Αυτό βέβαια δεν έγινε ποτέ. Χαρακτηριστικά μία οικογένεια από τα Καλαβάρδα μου είπε ότι «ο παππούς μας, για χρόνια πολλά, δεν ήθελε να αγοράσει ούτε κτήμα, ούτε να χτίσει σπίτι, για να μη ριζώσει…»! Η γιαγιά μας η Ανεζούλα γεννήθηκε εκεί όπως και η αδελφή της η Ανθούλα και ήρθανε στη Ρόδο γύρω στα 12 τους χρόνια. Η Ανεζούλα ήταν βαπτιστικιά του Χατζηνικόλα Λουιζίδη, ευεργέτη της Μάκρης και του Λιβισίου. Φεύγοντας η γιαγιά μου από εκεί έκλαιγε που θα έχανε το νονό της. Η δική μας οικογένεια εγκαταστάθηκε στην Αγία Αναστασία. Οι περισσότερες οικογένειες από το Λιβίσι εγκαταστάθηκαν στην Αγία Αναστασία, στη Μητρόπολη και στην Παλιά Πόλη.
Υπήρχαν και κάποιοι που επέστρεψαν;
Τα πρώτα χρόνια δεν πήγαιναν γιατί θα τους κρατούσαν εκεί. Σε ό,τι αφορά την πρώτη γενιά, λιγοστοί επέστρεψαν για να επισκεφτούν τα σπίτια τους στα οποία βέβαια βρήκαν έποικους να κατοικούν. Όταν έφυγαν από εκεί το 1922, με την έξοδό τους, τους επέτρεψαν να πάρουν μαζί τους το ρουχισμό τους, κι ένα κοφίνι με τρόφιμα για το δρόμο. Εννοείται πως δεν μπορούσαν να πάρουν χρήματα και χρυσαφικά. Ό,τι έφεραν, αν έφεραν, το έφεραν κρυφά, μέσα στα ξερά σύκα, τις παστελαριές, ή τα σκάδια όπως τα λέμε στη Ρόδο όπου έκρυψαν λίρες και χρυσαφικά και κάποιοι έφεραν μαζί τους γλάστρα με λουλούδια και τα έκρυψαν στο χώμα.
Πώς έφυγαν από εκεί το 1922 και πώς τους δέχτηκαν εδώ;
Έφυγαν από τη Μάκρη με καΐκια και κάποιοι κατέληξαν στο Καστελλόριζο. Αυτοί που ήρθαν στη Ρόδο η οποία βρισκόταν υπό Ιταλική κατοχή, είχαν πρόβλημα. Οι Ιταλοί επί επτά μέρες δεν τους επέτρεπαν να αποβιβαστούν. Έφαγαν όλες τους τις προμήθειες, ταλαιπωρήθηκαν πολύ. Επέτρεψαν μόνο σ΄ ένα παιδί 16 χρονών να βγει για το οποίο εγγυήθηκε ένας Ιταλός ο οποίος ήξερε την οικογένειά του που βρισκόταν ήδη στη Ρόδο. Το παιδί αυτό δούλευε στα Τάγματα Εργασίας και κατάφερε να ξεφύγει το 1922. Οι περισσότεροι που δούλευαν εκεί πέθαναν, τους έδιναν ένα σύκο την ημέρα να τρώνε, και να πελεκάνε πέτρες, ν΄ ανοίγουν δρόμους και να πίνουν βρόμικο νερό. Πέθαιναν από τις αρρώστιες. Αυτό το παιδί το είχαν πάρει στα Τάγματα, στα 15 του. Με την ανταλλαγή των πληθυσμών έρχονταν τα γυναικόπαιδα και αν τα κατάφερναν να ζήσουν από τα Τάγματα έρχονταν οι άντρες της οικογένειας αργότερα για να ενωθούν μαζί της. Ο μπαμπάς του παιδιού ήταν στα Τάγματα. Οι Ιταλοί δεν άφησαν τελικά τους Λιβισιανούς να αποβιβαστούν στη Ρόδο, ήρθε καράβι και τους πήγε στον Πειραιά. Κάποιοι κατέβηκαν στην Κέα (Τζιά).
Οι υπόλοιποι που είχαν έρθει νωρίτερα τι βρήκαν εδώ;
Από την έρευνά μου προκύπτει ότι κάτοικοι της Λάρδου είχαν εμπορικές συναλλαγές με τη Λυκία. Κάποιοι πήγαιναν και δούλευαν ως χτίστες, άλλοι στα χωράφια, άλλοι έκαναν εμπόριο και όταν ήρθαν οι πρόσφυγες από τη Μάκρη και το Λιβίσι, οι Λαρδιακοί τους δέχτηκαν διότι είχαν ήδη καλές σχέσεις. Δεν συνέβη το ίδιο με την πόλη της Ρόδου όπου τους θεωρούσαν πρόσφυγες, μια λέξη που τότε ήταν κάτι σαν βρισιά. Τους δέχτηκαν επίσης στα Καλαβάρδα. Το 1930 στην απογραφή που έκαναν οι Ιταλοί, βρέθηκαν να ζουν στη Ρόδο 100 οικογένειες από το Λιβίσι. Απ΄ αυτές τις οικογένειες τις 80 και πλέον τις έχουμε εντοπίσει, με τις 40 έχουμε μιλήσει και σε 10 ακόμα πρόκειται να πάμε να μιλήσουμε. Οι 50 οικογένειες έχουν εντοπιστεί σε Λάρδο και Καλαβάρδα.
Πολύ ενδιαφέρουσα η έρευνά σας, κι έχετε βοηθό την κόρη σας που είναι φιλόλογος!
Το αισθάνομαι χρέος μου, είναι φόρος τιμής για τις γιαγιάδες και τους παππούδες μας που μετά από βάσανα εγκατέλειψαν το γενέθλιο τόπο. Εμείς, της τρίτης και τέταρτης γενιάς όπως η κόρη μου η Χρυσούλα που έρχεται μαζί μου και κρατά και τις σημειώσεις κατά την εξιστόρηση, αισθανόμαστε φορείς ευαισθητοποίησης της νέας γενιάς.
Πώς σας δέχονται οι Λιβιασιανοί της Ρόδου, είναι πρόθυμοι να μιλήσουν;
Είναι φιλόξενοι, πρόθυμοι, μας κερνάνε γλυκά και γλυκόπικρες αναμνήσεις. Μας μιλάνε με καμάρι για το παρελθόν. Είναι αμοιβαία η συγκίνηση στις συναντήσεις αυτές. Κι εμείς χάρη στη «Λυκία» βρήκαμε τα χαμένα μας ξαδέλφια στην Ιεράπετρα της Κρήτης, την οικογένεια Αρχαγγελίδη και βρήκαμε και την οικογένεια Χατζηταλά, στην Αθήνα. Δεν είναι εύκολο να βρεις κάποιες οικογένειες, κι αυτό είτε γιατί δεν είχαν παιδιά, είτε γιατί είχαν μόνο κορίτσια. Προσπαθούμε να τις εντοπίσουμε και με πληροφορίες που μας δίνονται τώρα μετά και την εκδήλωση που έγινε στις 4 Οκτωβρίου.
Σε τι ηλικίες είναι οι μεγαλύτεροι που συναντάτε;
Οι μεγαλύτεροι είναι σε ηλικία 94αρων και 92 ετών. Είναι γιαγιάδες δεύτερης γενιάς και η αμέσως επόμενη ηλικία είναι οι 80άρηδες, στην Ιαλυσό. Στη Λάρδο, μας είπανε ότι χορεύουνε τον “Κάτω” χορό που τους δίδαξαν οι γυναίκες από το Λιβίσι όταν πρωτοήρθαν. Τον χορεύουν τη δεύτερη μέρα του γάμου ξεκινώντας από το σπίτι του ζευγαριού, σε δυάδες. Μπροστά ο γαμπρός κι η νύφη, κι από πίσω οι γονείς και οι φίλοι. Είναι τελετουργικός χορός και χορεύεται μόνο στη Λάρδο.
Και έχετε ανακαλύψει και τις εικόνες του Λιβισίου!
Δύο εικόνες από το Λιβίσι βρίσκονται στη Χάλκη: η Παναγία και ο Ταξιάρχης ο Λιβισιανός. Η εικόνα του Αρχαγγέλου Μιχαήλ, διαφέρει μάλιστα απ΄ όλες τις άλλες εικόνες γιατί δείχνει το σπαθί προς τα κάτω. Και ο κ. Νίκος Πανηγύρης, ο Λιβισιανός έχει την ίδια εικόνα που πιθανολογείται να είναι του ίδιου αγιογράφου, από το Λιβίσι. Αυτή την εικόνα τη βρήκε ο θείος του κ. Πανηγύρη το 1912, ο Μανόλης Φούντας, μέσα σε μια σπηλιά. Από τότε βρίσκεται στα χέρια της οικογένειας και η νύφη του κ. Πανηγύρη έχει φτιάξει εκκλησία του Ταξιάρχη όπου και βρίσκεται. Έχουμε επίσης μία πληροφορία ότι μία χριστιανή είχε παντρευτεί μουσουλμάνο στη Μάκρη και γι’ αυτό παρέμεινε. Όταν τα πράγματα που άφησαν εκεί οι Έλληνες βγήκαν σε δημοπρασία ήταν μεταξύ αυτών και η εικόνα του Αγίου Νικολάου. Ο Τούρκος την αγόρασε για χάρη της γυναίκας του και την έστειλε ως δωρεά στη Μητρόπολη. Σε ποια Μητρόπολη το ψάχνουμε κι αυτό. Κι εδώ θέλω να απευθύνω θερμή παράκληση αν κάποιος γνωρίζει οτιδήποτε να απευθυνθεί σ΄ εμάς. Και να βοηθήσει στην έρευνα.
Email: anngrigor@hotmail.com.
Ακολουθήστε τη Ροδιακή στο Google News
