Μεσαιωνολόγιο: «Τα Οφίκια του Βυζαντίου»

Rodiaki NewsRoom

Γράφει η Άννα Αχιολά
info@medievalfestival.gr

ΠΑΡΑΞΕΝΕΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ …
Η βυζαντινή πρωτεύουσα, υπήρξε το πρώτο δείγμα διάρθρωσης κρατικού μηχανισμού, με κανόνες, θεσμούς, αξιώματα και γραφειοκρατία… που θα «έχτιζαν» τη χιλιόχρονη ιστορία της, ως εύλογη εξέλιξη της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Ένας μηχανισμός αξιοθαύμαστος για την οργάνωση του, τις πολυεπίπεδες μεταρρυθμίσεις αλλά και τα αμέτρητα οφίκια (δηλαδή τις οργανικές θέσεις του Δημοσίου) και των τίτλων, που αποδεικνύουν ότι η γραφειοκρατία και το γνωστό ως σήμερα … «βόλεμα» δεν είναι φαινόμενο που εμφανίσθηκε «επ΄εσχάτων»…

Στο προηγούμενο Μεσαιωνολόγιο παρουσιάσαμε ένα μικρό μέρος από τα πιο περίεργα αξιώματα (οφίκια) του Βυζαντίου.

Θα δούμε σήμερα ακόμα μερικά που αποδεικνύουν πως και στο Βυζάντιο, βασίλευε η οικογενειοκρατία αλλά και οι πολύ εξειδικευμένες θέσεις … για το βόλεμα, αν και ο κατάλογος των οφικίων, είναι πολύ μεγάλος και θα χρειαζόμασταν πολλά ακόμα Μεσαιωνολόγια, για να τα παρουσιάσουμε όλα!

ΒΑΣΙΛΕΟΠΑΤΩΡ. Υψηλό αυλικό αξίωμα. Πρώτος βασιλεοπάτωρ αναδείχθηκε ο Στυλιανός Ζαούτζης, πατέρας της δεύτερης συζύγου του Λέοντος ΣΤ’ του Σοφού (886-912), Ζωής Καρβωνοψίνας. Επίσης ο Κωνσταντίνος Ζ’ ο Πορφυρογέννητος (913-959), γιος του Λέοντος ΣΤ’ του Σοφού, ανακήρυξε βασιλοπάτορα τον πεθερό του Ρωμανό Α’ τον Λεκαπηνό (920-944), ο οποίος ύστερα από λίγο έγινε αυτοκράτορας. Εκτός αυτών των δύο, δεν αναφέρεται άλλος βασιλοπάτωρ.

ΔΟΧΕΙΑΡΙΟΣ. Ο «θησαυροφύλακας» («δοχειάριος») ήταν υπεύθυνος για οικονομικά ζητήματα και την αγορά προμηθειών, όπως τροφής και ενδυμάτων για τους μοναχούς. Δημιούργησε το επώνυμο του κτήτορα της Μονής Δοχειαρίου, που βρίσκεται στη δυτική πλευρά της Αθωνικής χερσονήσου. Η Μονή ιδρύθηκε τον 11ο αιώνα από τον μοναχό Ευθύμιο* που ήταν Δοχειάριος δηλαδή αποθηκάριος της Μέγιστης Λαύρας.
* Προφανώς αφού εξετέλεσε τα καθήκοντα του Δοχειαρίου (για οικονομικά ζητήματα και την αγορά προμηθειών ... ο νοών νοείτω) σε άλλη μονή, έφαγε ο,τι έφαγε και μετά ίδρυσε την Μονή του για να σώσει την ψυχή του (Α.Στουγιαννίδης).

ΕΤΑΙΡΕΙΑΡΧΗΣ. Το αξίωμα αυτό ήταν από τα ανώτατα της βασιλικής αυλής. ΄Ετσι ονομαζόταν ο αρχηγός του στρατιωτικού σώματος «ἑταιρεῑαι» της βασιλικής φρουράς του Βυζαντίου και ο τίτλος δινόταν σε άτομα που ανήκαν σε επιφανείς οικογένειες, ενίοτε σε συγγενείς όπως και στους γιους των αυτοκρατόρων.

ΘΕΣΣΑΡΙΟΣ. Μόνο του καθήκον να μεταφέρει την προφορική εντολή του πραιπόζιτου (ενν. το βήλον) στον κουστωδιάριο. Ο πραιπόζιτος είχε ήδη λάβει την εντολή το πρωί από τον Βασιλέα.
• το βήλον - vellum (λατ.), λέξη που προέρχεται από το υποκοριστικό vitellus δηλ. το μοσχαράκι, και σήμαινε το βέλο, το παραπέτασμα, τη σημαία, που η έπαρση τής στον ιππόδρομο σήμαινε την έναρξη των αγωνισμάτων.

ΚΟΥΣΤΩΔΙΑΡΙΟΣ. Υπάλληλος του ιπποδρόμου με εντολή να «βάλλει το βήλον άνω» να αναρτήσει δηλαδή την «μάππαν» ή «βήλον» ως ένδειξη ότι άγεται ιπποδρομικός αγώνας. Βέλο μετέπειτα ονομάστηκε το δικτυωτό κάλυμμα του καπέλου για την διασφάλιση σκιάς και ανωνυμίας.

ΠΡΑΙΠΟΖΙΤΟΣ. Ο πραιπόζιτος (ή πραιπόσιτος) του ιερού κουβουκλίου ή του ευσεβεστάτου κοιτώνος, ήταν επόπτης ή προϊστάμενος στις υπηρεσίες του παλατιού και ανώτατος αυλικός αξιωματούχος. Ελάμβανε την εντολή έναρξης των ιπποδρομιών από τον βασιλέα. Το αξίωμα εμφανίζεται στην Πρώιμη Βυζαντινή περίοδο. Μετά τον 6ο αιώνα τον αντικαθιστά στα καθήκοντά του ο παρακοιμώμενος, οι αρμοδιότητές του περιορίζονται και αποκτά χαρακτήρα τιμητικού τίτλου. Το αξίωμα παύει να υπάρχει στα τέλη του 11ου αιώνα.

ΠΡΩΤΟΒΕΣΤΙΑΡΙΟΣ. Στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία, ο πρωτοβεστιάριος ήταν ένας τιμητικός τίτλος και αξίωμα, το οποίο κατά την ύστερη βυζαντινή περίοδο δινόταν σε ανώτατους αξιωματούχους και μελλοντικούς αυτοκράτορες. Αρχικά προοριζόταν για ευνούχους. Το θηλυκό αντίστοιχό του ήταν η πρωτοβεστιαρία, η επικεφαλής του υπηρετικού προσωπικού της αυτοκράτειρας. Ο τίτλος πρωτοεμφανίζεται το 412 και παρέμεινε εν ισχύ, ως τιμητικό αξίωμα χωρίς αρμοδιότητες, μέχρι και την περίοδο της Παλαιολόγειας Δυναστείας.

Ουσιαστικά ήταν ο αρχιθαλαμηπόλος, ο υπεύθυνος για το οικιακό ιματιοφυλάκιο, το οποίο περιλάμβανε και ένα τμήμα του ιδιωτικού αυτοκρατορικού θησαυροφυλακίου. Το αξίωμα αυτό ήταν διαφορετικό από του χαρτουλάριου του βεστιαρίου που ήταν υπεύθυνος για το αυτοκρατορικό ή κρατικό ιματιοφυλάκιο (βασιλικόν βεστιάριον), το οποίο αναλάμβανε. Υπήρχε βέβαια και ο Βεστίτορ, υπεύθυνος να φοράει στον αυτοκράτορα τον μανδύα του (ο «Αμπιγέρ» θα λεγαμε σήμερα). Διάφορος του Βεστιάριου (που φύλαγε τα ρούχα του).

Ο πρωτοβεστιάριος σταδιακά εξελίχτηκε σε σημαντικό αξίωμα, φτάνοντας να έπεται μόνο του παρακοιμώμενου στην ιεραρχία της Αυλής. Κατά την περίοδο μεταξύ 9ου και 11ου αιώνα, εξάλλου, πρωτοβεστιάριοι συχνά τοποθεντούνταν επικεφαλής στρατού ή αναλάμβαναν διαπραγματεύσεις με ξένα κράτη. Κατά τον 11ο αιώνα, ο τίτλος του πρωτοβεστιάριου απέκτησε ακόμα μεγαλύτερη σημασία, ξεπερνώντας και αυτόν του κουροπαλάτη. Έγινε τιμητικό αξίωμα και δινόταν, εκτός από ευνούχους, και σε μέλη της αυτοκρατορικής οικογένειας.

ΣΕΒΑΣΤΟΚΡΑΤΩΡ. Ανώτερος βυζαντινός τίτλος που χρησιμοποιήθηκε επίσης και από άλλους ηγεμόνες, των οποίων τα κράτη συνόρευαν με τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία ή βρίσκονταν εντός της σφαίρας επιρροής της. Ο τίτλος αυτός δημιουργήθηκε από τον Αλέξιο Α’ Κομνηνό (1081-1118), προς τιμήν του μεγαλύτερου αδελφού του Ισαάκιου. Σύμφωνα με την ΄Αννα Κομνηνή, ο Αλέξιος Α’ το έκανε αυτό για να εξυψώσει τον Ισαάκιο πάνω από την τάξη του καίσαρα, τίτλο τον οποίο είχε ήδη υποσχεθεί στον γαμπρό του Νικηφόρο Μελισσηνό. Η ΄Αννα Κομνηνή συγκρίνει το βαθμό του σεβαστοκράτορα με «δεύτερο αυτοκράτορα».

ΩΡΟΛΟΓΟΣ. Υπάλληλοι στην ακολουθία του Μεγάλου Παπίου που μεριμνούσαν για την καλή λειτουργία των ωρολογίων του Παλατιού.

Πηγές:
Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος. «Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, από των αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι των νεωτέρων». Τόμος Δ'. Εκδ. Ν.Γ. Πάσσαρη, Αθήνα 1871
Αικατερίνη Χριστοφιλοπούλου, «Το πολίτευμα και οι θεσμοί της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας», εκδ. Ηρόδοτος, Αθήνα 2004
Αλέξανδρος Καζντάν, Oxford Dictionary of Byzantium. Oxford: Oxford University Press, 1991
www.stougiannidis.gr
www.wikiwand.com
el.wikipedia.org
www.ime.gr
www.lifo.gr