Σελίδες Ιστορίας: 4 Σημειώματα του τελευταίου Προξένου της Ελλάδος στη Ρόδο για το κλείσιμο του Προξενείου κατά τον Ελληνοϊταλικό πόλεμο, στις 28 Οκτωβρίου 1940

Rodiaki NewsRoom

Τα κλειδιά του χρηματοκιβωτίου και η διανομή φαρμάκων σε απόρους

Γράφει και επιμελείται ο Κώστας ΤΣΑΛΑΧΟΥΡΗΣ

Είναι ντοκουμέντα. Από τα χαρτιά μας, ανασύραμε τέσσαρα έγγραφα, τα οποία έγραψε ο τελευταίος Πρόξενος της Ελλάδος στη Ρόδο, Γεώργιος Χριστοδούλου, τα οποία αναφέρονται σε ποια κατάσταση άφησε το Προξενείο με την έναρξη του Ελληνοϊταλικού πολέμου, το 1940. Ο πρόξενος τα εν λόγω έγγραφα τα έγραψε την ίδια μέρα, στις 30 Οκτωβρίου 1945, όταν διεύθυνε το Γενικό Προξενείο της Ελλάδος στα Ιεροσόλυμα, και βρίσκονται στα Αρχεία του υπουργείου των Εξωτερικών της Ελλάδος, απ’ όπου και τα αντλήσαμε.

Η θέση που κατείχε, τότε, τα Ιεροσόλυμα, δεν ήταν τυχαία. Το πρόβλημα της Παλαιστίνης βρισκόταν στην πρώτη γραμμή, όπως και αυτό της ιδρύσεως του κράτους του Ισραήλ, το πρώτο άρχισε να γίνεται διεθνές, ενώ στα εδάφη της υπήρχαν πολλά στρατόπεδα προσφύγων, οι περισσότεροι των οποίων ήταν Δωδεκανήσιοι.

Γνώριζε par coeur⁽¹⁾, το Δωδεκανησιακό, μάλιστα δε όπου υπηρετούσε έγραφε για το ζήτημα⁽²⁾. Μάλιστα λίγο μετά το διορισμό του στο Προξενείο Ρόδου, νυμφεύτηκε στα Εισόδια της Θεοτόκου στο Νιοχώρι, την Ελεονώρα Μάγκου, Καλύμνια.

Το πρώτο έγγραφο αναφέρεται στα κλειδιά του Προξενείου και τι απέγιναν, στο δεύτερο περί των παρακαταθηκών και καταθέσεων του Προξενείου, στο τρίτο για το φύλακα του Προξενείου Φώτιο Φαρμακίδη και το τέταρτο για τα προξενικά Αρχεία και τα έπιπλα του Προξενείου που αποτελούσαν περιουσία του Ελληνικού Δημοσίου⁽³⁾.

Σε μια από τις τελευταίες συναντήσεις που είχε ο πρόξενος της Ελλάδος στη Ρόδο Γεώργιος-Κυριάκος Α. Χριστοδούλου, έγινε διανομή για αγαθοεργούς σκοπούς προξενικών εισπράξεων σε απόρους πολίτες της πόλεως.
Για τη συνάντηση αυτή, που έλαβε χώρα στις 2 Οκτωβρίου 1940, έγινε πρακτικό με αριθμό 1523 και μετείχαν εκτός του προξένου, η Μαρουλίτσα Μίνωος Βενετοκλέους και ο Αθανάσιος Καζούλλης κτηματίας.

Από την 1η Απριλίου 1940 μέχρι τις 30 Σεπτεμβρίου 1940 το 2% των εισπράξεων αντιστοιχούσε σε 200,445 λιρέτες-αυτά διανεμήθηκαν σε έξι μέρη υπέρ των απόρων για φάρμακα, ως εξής: 57,000, 91050, 21,000, 3,950, 17,050 και 10,395 λιρέτες.
Επίσης τρεις μέρες μετά την έναρξη του πολέμου, ο Χριστοδούλου, διαφύλαξε τα διαβατήρια που ήταν έτοιμα για χρήση. Το Προξενείο Ρόδου στις 3 Απριλίου 1940 είχε παραλάβει 100 έντυπα, από τα οποία διέθεσε 19.

Το Πρώτο Σημείωμα
Στο υπ’ αριθμ. 1 Σημείωμα ο Γεώργιος Χριστοδούλου γράφει: «…αι κλείδες της σιδηράς αρχειοθήκης του Β. Προξενείου Ρόδου⁽⁴⁾, αι κλείδες του μικροτέρου αυτού χρηματοκιβωτίου ως και άπασαι τυχόν κλείδες αρχειοθηκών ή ερμαρίων περιεχόντων υπηρεσιακά έγγραφα ή βιβλία συνεκεντρώθησαν, κατά την 28ην Οκτωβρίου 1940, εις το μεγαλύτερον χρηματοκιβώτιον του Β. Προξενείου, το ευρισκόμενον εις το γραφείον του προξένου.

»Το τελευταίον τούτο χρηματοκιβώτιον, εντός του οποίου επανετέθησαν, πλην των ως άνω κλειδών, και ωρισμένα λογιστικά βιβλία, τα μη εμπιστευτικά πρωτόκολλα του Β. Προξενείου, ως και τα μητρώα Ελλήνων υπηκόων Δωδεκανήσου, εσφραγίσθη προ της αναχωρήσεώς μου εκ Ρόδου, ήτοι την 27ην Νοεμβρίου 1940, παρουσία μου, υπό των Ιταλικών αρχών.

»Αι κλείδες του μεγάλου τούτου χρηματοκιβωτίου ήσαν δύο, ηδύναντο δε εμφότεραι να χρησιμοποιηθώσιν αδιακρίτως δια το άνοιγμα του χρηματοκιβωτίου. Εκ τούτων, την μεν μίαν παρέδωκα, αναχωρών, εις τον φύλακα του Προξενείου Φώτιον Φαρμακίδην, λαμβανομένου υπ’ όψιν ότι θα ηδύνατο αργότερον να παραστή ανάγκη, εν απουσία μου, να ανοιχθή το χρηματοκιβώτιον. Την ετέραν κλείδα συμπαρέλαβον μετ’ εμού και μετέφερον εις Αθήνας.

»Αφιχθείς εις Αθήνας τον Δεκέμβριον 1940, υπέβαλον εις τας αρμοδίας διευθύνσεις του καθ’ υμάς Υπουργείου, λεπτομερείς εκθέσεις περί του τρόπου καθ’ ον αναχωρών εκ Ρόδου, διερρύθμισα τα διάφορα τα διάφορα ζητήματα, τα σχετικά προς το εκεί Β. Προξενείον. Αι εν λόγω εκθέσεις και αναφοραί θα ευρίσκωνται ασφαλώς εις το Αρχείον του Β. επί των Εξωτερικών Υπουργείου, εάν διεσώθησαν τα Αρχεία(5) αυτού των μηνών Ιανουαρίου-Απριλίου 1941.

»Όσον αφορά την μεταφερθείσαν εις Αθήνας δευτέραν κλείδα του μεγάλου χρηματοκιβωτίου, η αρμοδία Διεύθυνσις του Β. επί των Εξωτερικών Υπουργείου-αν δεν σφάλλωμαι επρόκειτο περί της Διευθύνσεως Εκκαθαρίσεως Δαπανών-λαβούσα γνώσιν εκ της σχετικής εκθέσεώς μου, περί της μεταφοράς της κλειδός εις Αθήνας, με εκάλεσεν όπως παραδώσω ταύτην εις τον φυλάσσοντα τας περιερχομένας εις το Β. Υπουργείον αξίας, αρμόδιον υπάλληλον κ. Κωνσταντίνον Ανδρεάδην.

Εις τούτον πράγματι παρέδωσα την περί ης πρόκειται κλείδα, κατά Μάρτιον 1941, γενομένης σχετικής εγγραφής εις το βιβλίον παραλαβής αξιών όπερ ετηρείτο υπ’ αυτού. Έκτοτε αγνοώ την τύχην της κλειδός ταύτης. Αν, όμως, αυτή τυχόν απωλέσθη, θα ήτο εύκολον να ανοιχθή το εν λόγω χρηματοκιβώτιον δια της κλειδός, ήτις αφέθη εις τον φύλακα του Β. Προξενείου Φώτιον Φαρμακίδην...».

Το Δεύτερο Σημείωμα
Στο δεύτερο Σημείωμα ο Χριστοδούλου γράφει ότι «ουδεμία παρακαταθήκη ιδιώτου Έλληνος υπηκόου ή Δωδεκανησίου υπήρχε πλέον κατά την εποχή της ιταλικής επιθέσεως εναντίον της Ελλάδος. Τούτο ωφείλετο εις το γεγονός ότι, επί τη προβλέψει ανωμάλου εξελίξεως της διεθνούς καταστάσεως, εφρόντισα εγκαίρως ίνα άπαντα τα εις το Β. Προξενείο παραμείναντα χρηματικά ποσά ή αντικείμενα, τα προερχόμενα εξ εκκαθαρίσεως κληρονομικών υποθέσεων, εκ παρακαταθηκών ή εξ άλλων λόγων, είτε διανεμηθώσιν εις τους δικαιούχους εφ’ όσον εδικαιούντο εις τούτο και εφ’ όσον διέμενον επί τόπου είτε αποσταλώσιν εις το καθ’ υμάς Β. Υπουργείον…

….»εν τω κεφαλαίω τούτω, ιδιαιτέραν μνείαν δέον να κάμω δια τας κατατεθειμένας εις το Β. Προξενείον εγγυήσεις Δωδεκανησίων, ταξειδευόντων εις Ελλάδα. Εκ των εγγυήσεων τούτων, αι μεν ανήκουσαι εις ομογενείς επανακάμψαντας εις Δωδεκάνησον προ της 28ης Οκτωβρίου 1940, επεστράφησαν εις τους δικαιούχους εν Ρόδω προ της αναχωρήσεώς μου εκείθεν, αι δε ανήκουσαι εις μη επιστρέψαντες και παραμείναντας εις Ελλάδα Δωδεκανησίους, κατετέθησαν κατά τον χειμώνα 1940-1941 εις την Τράπεζαν της Ελλάδος.

Η κατάστασις εγένετο εις δραχμάς βάσει της ορισθείσης υπό της Τραπέζης της Ελλάδος και του Υπουργείου των Οικονομικών τιμής μετατροπής της λιρέττας εις δραχμάς. Η σχετική αλληλογραφία θα υπάρχει ασφαλώς εισέτι εις την Διεύθυνσιν Διοικητικών και Δικαστικών Υποθέσεων του καθ’ υμάς Υπουργείου, παρά τη οποία θα εύρηται και ο πλήρης κατάλογος των δικαιουμένων εις επιστροφήν των εγγυήσεων τούτων προσώπων, μετά του ακριβούς ποσού το οποίον έκαστος εξ αυτών είχε λαμβάνειν.

Σημειωτέον ότι, ευθύς μετά την έναρξιν του Ιταλοελληνικού πολέμου, Το Β. επί των Εξωτερικών Υπουργείον απεφάσισε την απόδοσιν εγγυήσεων τούτων εις τους δικαιούχους, δοθέντος ότι δεν ηδύναντο πλέον να επιστρέψωσιν εις Δωδεκάνησον, και η κατακράτησις των ποσών τούτων υπό της Ελληνικής Κυβερνήσεως δεν αντεπεκρίνετο πλέον προς ουδεμίαν ανάγκην.

Οίκοθεν, όμως, νοείται ότι η απόδοσις, ήτις άλλωστε ήρχισεν αμέσως αφαρμοζομένη, εγίνετο εις την αυτήν τιμήν μετατροπής της λιρέττας εις δραχμάς ην, ως ανωτέρω ελέχθη η Τράπεζα της Ελλάδος και το Υπουργείον των Οικονομικών, είχον ορίσει διά την κατάθεσιν του όλου ποσού. Μετά την κατάληψιν της Ελλάδος υπό του εχθρού αι αποδόσεις αύται των εγγυήσεων συνεχίζοντο τακτικά, αν δε ενθυμούμαι καλώς τον σχετικόν φάκελλον εχειρίζετο ο υπάλληλος των ειδικών θέσεων κ. Ερμ. Βελλώνιας.

Δυστυχώς η σύντομος πτώσις μετά την κατοχήν της τιμής της δραχμής έναντι της λιρέττας περιέπλεκε το ζήτημα. Ουχ ήττον αι αρμόδιαι υπηρεσίαι επέμειναν επί της ανάγκης όπως μην αλλαγή η αρχικώς ορισθείσα τιμή μετατροπής καθόσον άλλως η απόδοσις όλων των εγγυήσεων ήτο ανέφικτος. Πράγματι το όλον ποσόν ευθύς άμα τη ενάρξει του Ελληνοϊταλικού πολέμου είχε μετατραπή εις δραχμάς, και κατατεθή ως τοιούτον εις την Τράπεζαν της Ελλάδος. Κατά συνέπειαν η απόδειξις εις τους δικαιούχους να συντελεσθή, ως εικός, ει μη μόνον εις την αυτήν τιμήν μετατροπής.

»Προκειμένου περί καταθέσεων, δεν θα ήτο άσκοπον να αναφέρω επίσης ενταύθα ότι η μόνη τοιαύτη παραμείνασα εις Ρόδον, ανήκουσα, όμως, ουχί εις ιδιώτας, αλλά εις το Ελληνικόν Δημόσιον, ήτο η εκ περίπου τριακοσίων πεντήκοντα χιλιάδων ιταλικών λιρεττών, ήτις υπήρχεν εις το εν Ρόδω Υποκατάστημα της Τραπέζης της Ρώμης (Μπάνκο ντι Ρόμα).

Το ποσόν τούτο ήτο προϊόν της απαλλοτριώσεως της οικίας Βενετοκλέους, προωρίζετο δε δι’ ανέγερσιν εν Ρόδω Ελληνικού Προξενείου. Σημειωτέον ότι, καθ’ όλην την προ της ενάρξεως του πολέμου περίοδον, κατέβαλον πλείστας προσπαθείας ίνα πείσω του Β. επί των Εξωτερικών Υπουργείον όπως εξεύρη τον τρόπον μεταφοράς του ποσού εις άλλην χώραν επί το ασφαλέστερον. Δυστυχώς αι εν προκειμένω εισηγήσεις μου δεν ενεκρίθησαν, και ούτω το ποσόν τούτο παρέμεινεν εις την ως άνω Ιταλικήν Τράπεζαν μέχρι της ημέρας της Ιταλικής κατά της Ελλάδος επιθέσεως, οπότε θα κατεσχέθη ασφαλώς υπό των ιταλικών Αρχών.

»Το μόνον το οποίον ηδυνήθην να κάμω ήτο να μεριμνήσω ίνα το βιβλιάριον της Τραπέζης περί καταθέσεως του ποσού τούτου μεταφερθή υπ’ εμού εις Αθήνας, όπου και υπέβαλον σχετικήν προς το Β. επί των Εξωτερικών Υπουργείον αναφοράν, καταθέσας συνάμα το βιβλιάριον τούτο παρά τω κ. Κωνστ. Ανδρεάδη…».

ΑΥΡΙΟ: Το δεύτερο μέρος

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
1. Από καρδιάς.
2. Κ. Τσαλαχούρης: «Μεγάλες στιγμές της Δωδεκανησιακής Ιστορίας. Ο τελευταίος Πρόξενος της Ελλάδος στη Ρόδο Γ. Χριστοδούλου, γράφει για το Καστελλόριζο. Αποκαλυπτική έκθεση για το Δωδεκανησιακό ζήτημα». Εφημερίδα «Η Ροδιακή» 16.01.2007
3. Και στα τέσσερα έγγραφα αναφερθήκαμε τηλεγραφικά κατά καιρούς.
4. Βασιλικού Προξενείου Ρόδου
5. Τα Αρχεία λεηλατήθηκαν από τους κατακτητές. Πολλά απ’ αυτά, μεταφέρθηκαν εκτός Ελλάδος.

Το Προξενείο της Ελλάδος στη Ρόδο στα τέλη του Μεσοπολέμου

Ο Γεώργιος Χριστοδούλου, Γενικός Πρόξενος στα Ιεροσόλυμα

Η Μαρουλίτσα Βενετοκλέους

Νιοχώρι, τέλος Μεσοπολέμου

Πρακτικό για τη διανομή φαρμάκων από το Προξενείο σε απόρους. Το μονογράφει ο πρόξενος Γ. Χριστοδούλου και το υπογράφουν οι Μαρουλίτσα Βενετοκλέους και Αθανάσιος Καζούλλης

Περί Διαβατηρίων που βρίσκονταν στο Προξενείο Ρόδου στις 31 Οκτωβρίου 1940

Η πρώτη σελίδα της Πρεσβείας μας στην Άγκυρα-31 Ιανουαρίου 1943-που αναφέρεται στοn θάνατο της Μαρουλίτσας Βενετοκλέους και στην επισιτιστική κατάσταση της Δωδεκανήσου

Η έκτη σελίδα του εγγράφου που γράφει για τοn θάνατο της Μαρουλίτσας, εκλεκτής Ελληνίδος