Το Ακταίον των Τούρκων, των Ιταλών, των Ροδίων…!

Pοδούλα Λουλουδάκη

Μια ιστορική αναδρομή του εμβληματικού κτηρίου από τον κ. Σταύρο Γεωργαλλίδη

Το Ακταίον ανοίγει και πάλι τα φώτα του, ολόλαμπρο, να υποδεχτεί τον κόσμο του και να αποδείξει την αξία του, αξία διαχρονική, ανά τους αιώνες. Δεν υπάρχει ακριβής ημερομηνία της χρονιάς που χτίστηκε επί Οθωμανικής κατοχής.

Ακριβείς είναι όμως όλες οι υπόλοιπες πληροφορίες που δίνει για την ταραγμένη του πορεία, ο κ. Σταύρος Γεωργαλλίδης, συγγραφέας, ιστορικός ερευνητής και συλλέκτης ο οποίος μας διαθέτει επιπλέον τις υπέροχες φωτογραφίες- ντοκουμέντα του από την εποχή που μπήκαν οι Ιταλοί στο κτήριο και έβγαλαν έξω, αιχμαλώτους, τους Νεότουρκους που το χρησιμοποιούσαν ως Λέσχη. Γιατί πρωτίστως πρέπει να γνωρίζουμε, κι ύστερα να πηγαίνουμε παρακάτω!

Κατά την κατάληψη της Λέσχης από τους Ιταλούς όταν αιχμαλώτισαν τους Τούρκους στρατιώτες

Ο πολύς κόσμος δεν ξέρει ότι το Ακταίον ήταν κτήριο των Οθωμανών της Ρόδου που μετέτρεψαν στη συνέχεια οι Ιταλοί! Πώς λειτούργησε αρχικά;
Το σημερινό Ακταίον, το οποίο επί ιταλικής κατοχής λεγόταν «Τσίρκολο», κτίστηκε επί οθωμανικής κατοχής και ήταν πύργος, Στρατιωτική Λέσχη των μουσουλμάνων της Ρόδου. Μετέπειτα, το 1908 έγινε Λέσχη των Νεότουρκων του εθνικιστικού κόμματος «Ένωση και Πρόοδος» οι οποίοι είχαν πρόεδρο στη Ρόδο τον Ριφάτ Χαμίντ. Νομάρχης Ρόδου, κατά την ίδια περίοδο ήταν ο Σουπρίτ Μπέη.

Στις 5 Μαΐου 1912, κατά την κατάληψη της Ρόδου από τον ιταλικό στρατό, ο Χαμίντ συνελήφθη και ο Σουπρίτ Μπέη είναι αυτός που παρέδωσε την πόλη στον ιταλό αντιναύαρχο Αλμπέρτο Ντα Λε Αστέρα. Ο Σουπρίτ Μπέη, μαζί με άλλους Τούρκους αξιωματούχους, μεταφέρθηκαν με ιταλικό οχηματαγωγό πλοίο που έλαβε μέρος στην κατάληψη της Ρόδου, στην Ιταλία ως αιχμάλωτοι πολέμου.

Τη μορφή είχε εκείνη την πρώτη περίοδο;
Η έκταση όπου κτίστηκε το Ακταίον, ανήκε σε Τούρκο γαιοκτήμονα ο οποίος το δώρισε στα υψηλόβαθμα στελέχη του στρατού. Το κτήριο που έχτισαν, αποτελείτο από δύο ορόφους με εσωτερική κυκλική σκάλα που από την πρόσοψη του κτηρίου σχημάτιζε κυκλικό πυργίσκο ο οποίος ήταν και η πρόσβαση στην ταράτσα όπου κατά τις τουρκικές εθνικές επετείους υψωνόταν η τουρκική σημαία όπως γινόταν και με τα άλλα κρατικά κτήρια που υπήρχαν τότε συγκεντρωμένα στη λεωφόρο Μανδρακίου.

Η Λέσχη των Νεότουρκων κατά την Οθωμανική περίοδο

Ποια ήταν τότε, επί τουρκοκρατίας, τα κτήρια δίπλα του;
Ήταν τα Δικαστήρια, που βρίσκονταν στη θέση που είναι σήμερα η Νέα Αγορά. Γκρεμίστηκαν στη συνέχεια από τους Ιταλούς οι οποίοι τα δημιούργησαν στη θέση που βρίσκονται σήμερα. Τότε εκεί ήταν το τούρκικο γυμνάσιο. Στο σημείο όπου ανεγέρθη η ιταλική τράπεζα, η Μπάνκα Ιτάλια (σήμερα η Τράπεζα της Ελλάδος) υπήρχε τουρκικό κτήμα, με οικία.

Ανάμεσα στην Τράπεζα και το κτήριο των Νεότουρκων ήταν η κατοικία του Αλχαδέφ, του Εβραίου έμπορα η οποία στη συνέχεια χρησιμοποιήθηκε από τους Ιταλούς ως Λέσχη Αυτοκινητιστών (RACI) η οποία είχε πρόεδρο τον ίδιο τον Ιταλό διοικητή της Ρόδου, τον Μάριο Λάγκο, που ήταν λάτρης των αυτοκινήτων και των μηχανών της εποχής εκείνης.. Στο σημείο όπου είναι σήμερα το Ταχυδρομείο ήταν το τούρκικο διοικητήριο, έδρα του Τούρκου Νομάρχη. Αυτό το κτήριο είναι οθωμανικό.

Σε τι χρησίμευε τότε το Ακταίον, τι λειτουργία είχε;
Στη Λέσχη γίνονταν μαζώξεις της υψηλής τουρκικής κοινωνίας και των υψηλόβαθμων του τουρκικού στρατού. Εκεί γίνονταν διαλέξεις, συσκέψεις και ήταν σημείο διαφόρων τύπων διασκέδασης όπως χοροί, και δεξιώσεις. Το κτήριο ήταν σπάνιας αρχιτεκτονικής με αετώματα, περίτεχνα σχέδια και διακοσμητικά. Η χρονολογία ανέγερσης του κτηρίου δεν υπάρχει επίσημα ωστόσο από δικές μου πληροφορίες ανεγέρθη από Ροδίτη αρχιτέκτονα κατ΄ εντολή των Τούρκων.

Η ιταλική μπάντα παίζει μπροστά στο κτήριο των Νεότουρκων την ώρα που γίνεται η υποστολή της σημαίας τους και ανεβαίνει η ιταλική

Όταν ήρθαν οι Ιταλοί πώς συνέχισε;
Κατά την κατάληψη του νησιού από τους Ιταλούς το 1912, χρησιμοποιήθηκε και πάλι ως Στρατιωτική Λέσχη και την ονόμασαν «GIRCOLO ITALIANO», μέχρι και το 1924. Μέχρι τότε η Λέσχη είχε 160 μέλη. Το Ακταίον είναι έργο της α΄ περιόδου της ιταλικής αρχιτεκτονικής (1925-1927). Ο Ιταλός διοικητής Μάριο Λάγκο, ανέθεσε την ανακατασκευή του στον Ιταλό αρχιτέκτονα Φλορεστάνο Ντι Φάουστο, ο οποίος δημιούργησε πανέμορφους εσωτερικούς χώρους και πολυτελή διακόσμηση.

Ήταν διώροφο, με εσωτερική σκάλα, και γεμάτο διακοσμήσεις με ανατολικά και γοτθικά στοιχεία καθώς και τεράστια βεράντα, με υπέροχη θέα στη θάλασσα. Ήταν και πάλι τόπος συναντήσεως υψηλόβαθμων Ιταλών και τόπος ψυχαγωγίας τους. Όταν ολοκλήρωσε το κτήριο, του ζήτησε να σκεφτεί να δημιουργήσει κάτι στο απέναντι σημείο που θα «έδενε» μαζί του. Ο πανέξυπνος αρχιτέκτονας σχεδίασε και δημιούργησε τον «Τρούλο της Μουσικής» που θα διασκέδαζε τους θαμώνες και αυτούς που στις γιορτές και τις εκδηλώσεις θα κατέβαιναν στο Μανδράκι.

Ο Τρούλος της Μουσικής πώς λειτουργούσε;
Ο Τρούλος της Μουσικής λειτουργούσε τις Κυριακές και τις γιορτές, με την ιταλική μπάντα να παιανίζει ενώ τις καθημερινές τα βράδια, μεταμορφωνόταν σε ένα πανέμορφο σιντριβάνι που φωτιζόταν με διάφορα χρώματα. Κάτω από τον τρούλο, έφτιαξαν ένα υπόγειο το οποίο χρησιμοποιούσαν για τις αντλίες και τα χειριστήρια αυτού του περίφημου έργου.

Το «Τσίρκολο» όπως ονομαζόταν επί Ιταλίας, ποιοι το δούλευαν;
Το 1927 και μετά την ανακαίνισή του, το κτήριο δόθηκε σε Ιταλό ιδιώτη επιχειρηματία, τον Τζοβάνι Παλμιέρι, που τον αποκαλούσαν μαέστρο Παλμιέρι, μαζί με το ξενοδοχείο Regina όπου σήμερα βρίσκεται η Στρατιωτική Λέσχη . Μαζί του δόθηκε και το ξενοδοχείο «Πίνδος». Λειτούργησε, το Κτήριο αυτός ο ίδιος επιχειρηματίας μέχρι το 1940 ή το 1943.

Με το Ντε Βέκκι άλλαξαν τα πράγματα;
Το 1936 ο επόμενος διοικητής της Ρόδου Τσέζαρε Μαρία Ντε Βέκκι, ξεκίνησε μια εκστρατεία «εξαγνισμού» των αρχιτεκτονικών έργων που υλοποιήθηκαν από τον προκάτοχό του. Μετέτρεψε μια σειρά από κτήρια που σχεδιάστηκαν με εμφανείς «ανατολίζουσες» επιρροές και αναφορές στο μουσουλμανικό παρελθόν της πόλης, γοτθικά τόξα και διακοσμητικά αραβουργήματα στην όψη των κτηρίων τα οποία «καθάρισε» και επένδυσε με πωρόλιθο, με πέτρα φίτα.

Το «Τσίρκολο» όπως ονόμαζαν οι Ιταλοί το Ακταίον όπως διαμορφώθηκε κατά την περίοδο της διοίκησης του Ντε Βέκι

Μαζί μ΄ αυτά γκρέμισε και τον Τρούλο της Μουσικής, στερώντας από τον τόπο μας ένα υπέροχο αραβούργημα. Ένας άλλος Ιταλός αρχιτέκτονας, ο Μπερναμπίτι, κατ΄ εντολήν του Ντε Βέκκι, αφαίρεσε τους σοβάδες και τροποποίησε κάθε άλλο διακοσμητικό στοιχείο. Στην μπροστινή όψη, με το ίδιο υλικό έφτιαξε δύο μεγάλους φασιστικούς θυρεούς. Μ΄ αυτή τη νέα του μορφή παρέμεινε μέχρι σήμερα.

Οι Γερμανοί και οι Άγγλοι τι συμπεριφορά είχαν απέναντι στο Ακταίον;
Το 1943 έως το 1945 επί γερμανικής κατοχής αφαιρέθηκαν οι θυρεοί και στη βεράντα του κρεμάστηκε η γερμανική σημαία. Το κτήριο συνεχίζει να λειτουργεί ως Λέσχη. Τα δύο χρόνια της διοίκησης της Ρόδου από τους Άγγλους, το κτήριο λεηλατείται από τους Άγγλους, και είναι τότε που αφαιρέθηκαν έπιπλα, ασημικά σκεύη, φωτιστικά Μουράνο, κεραμικά του περίφημου τότε ΊCARO DI RODI, καθώς και ό,τι άλλο υπήρχε και μαζί δύο πίνακες του περίφημου ζωγράφου Άφρο.

Αμέσως με την Απελευθέρωση φιλοξένησε μεγάλα γεγονότα!
Το πρώην «Τσίρκολο», εγκαινιάστηκε την Κυριακή του Πάσχα του 1946 με χοροεσπερίδα και ορχήστρα με 12 όργανα όπως έγραψε τότε σε πληρωμένη καταχώρηση, η εφημερίδα «Χρόνος». Παραβρέθηκαν Ρόδιοι και Άγγλοι. Το ίδιο βράδυ έγινε από Επιτροπή η οποία είχε συσταθεί, η ανάδειξη του νέου ονόματος του κτηρίου. Από τις προτάσεις που υπήρξαν επικράτησε το όνομα «Ακταίον», που σημαίνει «ωραία ακτή προς τη θάλασα»! Στις 8 Μαΐου 1946 δόθηκε στο Ακταίον και η επίσημη δεξίωση για την Απελευθέρωση της Δωδεκανήσου.

Αξίζει να τονίσουμε εδώ ότι επιχειρηματίας επί δημαρχίας του πρώτου δημάρχου Αθανάσιου Καζούλλη, ήταν ο Πέτρος Ζησιμάτος, από την Κεφαλονιά. Τώρα πια στο πολυτελές οίκημα της πρώην Λέσχης Αξιωματικών λειτουργούσε εστιατόριο, αίθουσα χορού, τρία μπαρ, και παραπλεύρως στην αυλή μία ακόμα πίστα χορού. Για μία μόνο καλοκαιρινή περίοδο λειτούργησε και κινηματογράφος θερινός, στον τοίχο του τότε ξενοδοχείου «Σπάρταλη». Το 1952 λειτούργησε από άλλο επιχειρηματία τον Γ. Δημητριάδη (όχι με τις καφετέριες).

Στη συνέχεια το κτήριο το διαχειριζόταν ο Δήμος Ρόδου με δήμαρχο τον Πετρίδη, κι έζησε μεγάλες δόξες. Μεταξύ άλλων το 1954 έγιναν στη Ρόδο τα καλλιστεία για τη Σταρ Ελλάς όπου δόθηκε δεξίωση γιαυτό το μεγάλο γεγονός της εποχής στο Ακταίον. Σύμφωνα με τα δημοσιεύματα της εποχής, τιμώμενα πρόσωπα στη δεξίωση που διοργάνωνε η εταιρεία διεξαγωγής των καλλιστείων Universal ήταν η Μις Ρόδος 1952 Σμαρώ Θωμαΐδου, η 1η επιλαχούσα Μαριέττα Πετρούτση και η 2η επιλαχούσα Ζερμαίν Μαss.

Ο τρούλος ξαναφτιάχτηκε κάποια εποχή!
Ο δήμαρχος Πετρίδης, αφού είδε από παλιές φωτογραφίες τον Τρούλο της Μουσικής, αναστύλωσε το έργο. Μετέπειτα κατήργησε το σιντριβάνι λόγω προβλημάτων και το λειτούργησε μόνο για μουσική με τη Φιλαρμονική να παιανίζει τις Κυριακές και τις γιορτές. Εκεί έγιναν και τα πρώτα ανθεστήρια ενώ αργότερα λάμβαναν μέρος και διάφορα συγκροτήματα και μπάντες όπως η μπάντα του αμερικάνικου στόλου.

Τι έγινε στη συνέχεια, ποια η πορεία του Ακταίον;
Ας μην αναφερθούμε στα επόμενα χρόνια του Δήμου Ροδίων με λεπτομέρειες γιατί από εδώ και πέρα αρχίζουν οι πικρές ιστορίες.